Төрийн соёрхолт, уран барималч Л.Ганхуягийн урлангаар бид зочиллоо. Урлангаараа дүүрэн өөрийн бүтээлээ өрсөн тэрээр гүндийгүй, хээв нэг яриатай сайхан хүн байлаа. Хэлэхийг хүссэн бүхнээ хэлчихдэг Л.Ганхуяг уран барималчийн бидэнтэй өрнүүлсэн яриаг уншигч танд толилуулж байна.
Таны хамгийн анхны уран бүтээл юу байв?
Оюутан байхдаа морьтой хүүхэд хийж байсан санагдаж байна. Би уг нь дүрслэх урлагийн сургуулийг зураачаар төгссөн. Харин дараа нь ОХУ–ын Санктпетрбург хотын И.Е.Репины нэрэмжит урлагийн академийг барималын мэргэжлээр бэлтгэл курстэйгээ үндсэндээ 7 жил сурсан. Тэнд сурч байхдаа анх удаа морьтой нум сум харваж байгаа хүүхэд хийж байсан санагдаад байна.
Уран баримал гэдэг бол урлаг. Асар их оюуны бяраар, хүчээр босдог гэж хэлж болно. Ер нь та яагаад ийм мэргэжил эзэмшихээр шийдсэн бэ? Хэн нэгэн танд нөлөөлсөн үү?
Хүний хувь тавилангийн зураг юм даа. Манай аав зураач хүн биш алдартай анчин , гагнуурчин хүн байлаа. Хар нялхаасаа аавыг анд явахад нь дагадаг байсан. Хавх эргэхээс авахуулаад жижиг сажиг юманд нь явдаг байлаа. Тухайн үед аав гоё гоё зураг зурдаг байсан юм. Аав маань олон зураасаар олон тийш нь сарайлгадаггүй. Дандаа нэг зураасаар үнэг , чоно, ан амьтан, уулс усыг зурдаг байсан. Би гэдэг хүн аавынхаа зурсан зурагнуудыг харах дуртай, харахаараа их баясдаг байсан.
![]()
Магадгүй тэр үеэс л зураач болох гараа эхэлсэн байх. Аавын нарядны дэвтэр гэж байдаг юм. Энэ өдөр ийм номерийн машин арамаа гагнуулсан, гүүзүүгээ гагнуулсан ч гэдэг юм уу ингэж бичдэг тэмдэглэл. Тэр дэвтэр нь бид нарын дутуу бичээд орхисон янз янзын шугамтай дэвтэрүүдийн цагаан цаасыг хайчилж аваад нойлын утасаар оёоод бүтээсэн дэвтэр. Тэр дэвтэрийнхээ урд талын хэсэг дээр машиныхаа нарядуудыг бичээд ар талын хэсэг дээр дандаа ан амьтаны зураг зурдаг байсныг би маш их үздэг байлаа. Ингээд л аав шигээ гоё зурдаг хүн болъё гэж бодож явсаар байгаад л дүрслэх урлаг гэдэг энэ том айлын хаалгыг татаж орсон байх. Тиймээс миний анхны багш бол миний аав юм даа.
-Таныг Монголын Урчуудын Эвлэлд ажиллаж байсан гэж дуулсан юм байна. Сургуулиа төгсөөд л тэр том гал тогоонд хөл тавьсан уу?
1970 аад оны сүүлээр Ховдоос ирж дүрслэх урлагийн дунд сургуульд орж байлаа. Чимэглэх зураач гэдэг мэргэжилээр төгсөөд тухайн үедээ мэргэжилтэй нэлээн гайгүй сайн сурсан учраас социализмын үеийн хатуу чанга дэглэмтэй байсан тэр үед хөдөөний хүүхэд надыг орон нутаг руу нь явуулахгүйгээр Монголын Урчуудын Эвлэл гэдэг энэ том айлын яг гал тогоонд нь авч үлдсэн. Тэгээд хотын иргэн болсон түүхтэй. Урчуудын эвлэлд монументаль чимэглэлийн тасаг гэж байхад орж ажилласан юм.
Циркийн баруун талд байгаа Пассаж төвд Монголын монументаль чимэглэлийн үйлдвэр гэж байсан юм. Тэнд Монголын үе үеийн алдартай зураач барималчидтай хамтарч ажиллаж, гар хөлийнх нь үзүүрт гүйж, загнуулахдаа загнуулж, магтуулахдаа магтуулж байсны хүчинд монументаль чимэглэлийн урлаг буюу уран барималын урлагт сонирхол давамгайлж эхэлсэн. Тэгээд л тэндээ практикаар нилээн сайн дадлагажсан.
![]()
Яруу найрагчид онгод орлоо хэмээн ярьдаг, тэрэн шиг барималч хүмүүст ч нэг сайхан бүтээл гаргахад онгод нь хөтөлдөг үү?
Яг юу гэж хэлэхээ мэдэхгүй байна л даа. Ер нь бол уран бүтээл хийнэ гэдэг шинэ хүүхэд төрөхтэй адил учраас би эхлээд урлангаа цэвэрлэдэг. Дараа сайхан усанд орж гэртээ сайхан амардаг. Ямар нэг бүтээл төрөхийн өмнө аяндаа цаанаасаа юм хиймээр санагддаг. Магадгүй энэ л онгод байх. Бүтээл хийнэ гэдэг их сайхан ч, их л зориг тэвчээр , хүч шаарддаг юм. Энэ бүхний цаана гараад бүтээлээ хийсний дараа ямар сайхан мэдрэмж төрдөг гээч, үгээр илэрхийлэхийн аргагүй гоё мэдрэмж төрдөг шүү. /Инээв/
Ингэхэд уран баримал урлагийн бусад төрлөөс юугаараа илүү сайхан байдаг бэ? Таны ярианаас сонсохоор та ажил мэргэжилдээ дэндүү хайртай, дуртай учраас л үнэнчээр бас тууштай бүтээлээ хийдэг юм шиг санагдаж байна.
Нээрэн л тийм шүү, би мэргэжилдээ хайртай, дуртай. Ийм байж л илүү сайн бүтээл төрнө шүү дээ. Ер нь бол урлагийн төрлүүдээс уран баримал шал өөр. Уран зураг, баримал, архитектур гураваас бусад урлаг салбарлаж гарсан гэж үздэг. Яагаад гэвэл хүн гэдэг амьтан үүсэл хөгжлийнхөө шатанд явж байхдаа биеэ халхлах, ан амьтан араатан жигүүртэнээс өөрийгөө хамгаалахын тулд оромж хийж эхэлсэн. Үүний дараа ханан дээр зураг зурж , чулуун зэвсэгийн үед хутга хийх гээд энэ үеэс л уран баримал үүссэн гэдэг. Тиймээс уран баримал хүн төрөлхтөний гурван том эцэг урлагийн нэг нь гэж болно.
![]()
Уран барималын мэргэжил бол орон зайд 360 градусын түвшинд хэлэх гэсэн санаагаа бүрэн илэрхийлж чаддаг. Урлагийн маш хүчирхэг зэвсэг. Нөгөө талаараа тухайн улсын түүх, соёл, биет ба биет бус өв соёлыг хэдэн мянган жилийн тэртээгээс одоогийн түвшинд тасалж авчирч хүний мэдэрхүйд үзүүлж чаддагаараа маш гайхалтай. Техник, технологи, хийцийн хувьд хүнд урлаг, оюуны бөгөөд биеийн хүчний ажил давхар хосолдог. Ер нь бол уран баримал хөгжлийнхөө түүхэнд хэд хэдэн том үе шатыг өнгөрөөж гарч ирсэн. Тэр нь хүн үүссэн цагаас өнөөдрийг хүртэл гэсэн үг. Уран барималаар дамжуулж танин мэдэхүй, санаж сэрэх, бодох , таашаал авах, соён гэгээрэх бүх юмыг хийж болно. Түүгээрээ уран баримал нь бусад урлагаас арай илүү, уран баримал бол яг хөгжим шиг орчууллагагүйгээр олгодог урлаг юм даа.
Ингэхэд та ямар бүтээлээрээ төрийн шагнал хүртсэн бэ ?
Хөшөө цогцолборуудаар төрийн шагнал хүртсэн. Эрдэнэт хотод боссон Отгонбилэг агсны хөшөө, Улаанбаатар хотын Залуучуудын өргөн чөлөөнд байрлаж байгаа жанжин Лхагвасүрэнгийн хөшөө, Эрэл сургуулийн урд талд байрлаж байгаа Ю.Цэдэнбалын хөшөөгөөр авсан. Монголын орчин цагийн анхны гурван хүрэл хөшөө дөө.
Таны урланд маш олон бүтээл байна л даа. Ер нь яг ямар чиглэлийн бүтээл илүү их сонирхолтой бэ?
Одоо миний урланд байгаа барималууын ихэнх нь хот чимэглэл, архитектурын энд тэнд хаана ч аваачаад тавичихаж болохоор зүйлүүд байна. Яагаад гэвэл би өөрөө хөшөө дурсгалын чиглэлээр мэргэшсэн хүн. Уран баримал чинь дотроо 1 дүгээрт (станковый) буюу суурь уран баримал тэр нь ахуйн хүрээний жижиг барималууд. Гэтэл тэр ахуй хүрээний жижиг барималуудыг 4 метр томруулчих юм бол тэр хөшөө болно гэж ойлгодог. Үнэн чанартаа том төөрөгдөл байхгүй юу, болдоггүй юм. Тэр өөрөө хэллэг нь биш. 2 дугаарт хөшөө дурсгал орон зайн баримал гэдэг чинь шал өөр дэгтэй.
Уран баримал, хөшөө дурсгал гэдэг бол нийгэм соёл, түүхийн гэрч дурсгал болдог. Та монгол улсад байгаа хөшөө дурсгалуудаас хамгийн сайхан хийцтэй нь, жинхэнэ урлагын бүтээл болсон нь гэвэл аль хөшөөг нэрлэх бол?
Агуу бүтээлүүд маш олон бий. Хүн чулуун хөшөө, буган чулуун хөшөө, хэзээ ч дахин давтагдахгүй. Хүн төрөлхтөн эрт балар байх үедээ өнөөдрийн сонгодог түвшинд хүртэл бүтээчихсэн байгаа юм. Гэтэл өнөөдрийн урлаг бараг дэгсдүүлж ярьсан хүнд эргээд балчир үерүүгээ явж байна. Тэгэхлээр 3, 4 настай хүүхдүүд ямар хөөрхөн мэдрэмжээр юм хийдэг билээ. Тэд дөнгөж хорвоотой танилцаж эхэлж байгаа учраас тийм их мэдрэмтгий байдаг. Уран бүтээлч хүн аливаа юмыг бодож сэтгэхдээ яг тэр хүүхдүүд шиг мэдрэмжтэй байвал зүгээр юм болов уу гэж боддог.
![]()
ЖИЖИГХЭН БАРИМЛЫГ ТОМРУУЛЧИХВАЛ ХӨШӨӨ БОЛДОГ ГЭЖ ОЙЛГОДОГ ХҮМҮҮС БИЙ
Монгол улсад уран баримал аль чиглэлрүүгээ илүү түлхүү хөгжсөн бол?
Бүх чиглэлрүүгээ. Ганцхан сонгодог урлаг, орчин үеийн урлаг гэж аль нэг талруу туйлширах хэрэггүй. Хүн болгон өөр өөрийн ертөнцтэй учраас өөр өөрийнхөө түвшинд л уран бүтээлээ хийнэ. Монголын уран баримал дэлхийн түвшинд нэг их доош ороод байхгүй нэлээн цээжинд давхина гэж би боддог.
Сүүлийн үед хөшөө дурсгал барихаар шүүмжлэх хүмүүс их болсон л доо. Иргэдийн амьдрал хэцүү байхад энэ мөнгөө өөр зүйлд зарцуулах байсан юм. Эсвэл тэр хөшөө ямар ч үнэ цэнэгүй бахархал төрүүлэх зүйл биш юм шиг ярих болсон. Ийм ярианд ер нь хэр эмзэглэдэг бэ ?
Хөшөө босголоо гээд амьдрал доошоо орж, барихгүй байлаа гээд дээшээ гарч байсан түүх байхгүй. Эцсийн эцэст хүн бүр дор бүрнээ өөрийнхөө хийх ажлаа л хичээх хэрэгтэй. Өөрийнхөө мэдэхгүй юмруу орох шаардлагагүй. Хөшөөг бол төр шийдвэр гаргаж барьдаг. Тэрнээс биш барималчин Ганхуяг би хэн нэгэнд хайртай учраас тэр хүнийхээ хөшөөг босгоно гэж босгодоггүй. Засгийн газрын тогтоол гараад мэргэжлийн уран бүтээлчдийн дунд уралдаан зарлаад архитектур, хот байгуулалт, орон зайдаа зохицсон түвшинд хийдэг. Сүүлийн үед хүмүүс мөнгөтэй болсон.
Тэгээд мөнгөтэй нөхдүүд ширээ тойрч сууж байгаад ерөөсөө тэрний хөшөөг босгоё гэдэг. Ингээд газраа өгчих, засгаас мөнгө гаргахгүй гээд л янз бүрийн хөшөө хийх гэдэг болж. Хамгийн гол нь тэр нөхдүүдийн дунд барималчин хүн бараг байхгүй, сайн дурын уран сайханчид байдаг юм. Энэ байдлаас болж Улаанбаатар хот, бусад томоохон хот суурин газруудад нүүр улайхаар бүтээл маш их гарч байгаа. Энийг эрүүл саруул ухаанаар бодох хэрэгтэй.
Тодруулбал?
Баримал гэдэг чинь өөрөө бие даасан шинжлэх ухаан байхгүй юу. Энийг сурахын тулд нэг амьдралынхаа долоон жилийг зориулж байхад огт баримал мэддэггүй хүн хөшөө бариад л, ингэхдээ нэг жижигхэн барималыг томруулчихвал хөшөө болно гэсэн ойлголттой байдаг. Хөшөө гэдэг чинь өөрийн гэсэн онолтой дүрэмтэй орон зай шаарддаг. Өгүүлэмжтэй, харагдах байдал нь өглөө, орой, сартай шөнө ямар байх вэ гээд газар хөдлөлтөөс эхлээд бүх юмыг нь тооцож хийдэг. Нөгөө талаар мэргэжлийн уран бүтээлчдийн дундуур эрхэм УИХ-ын гишүүдийг түрээсэлчихсэн хэсэг бүлэг лобби үүссэн байдаг.
Яахав энэ бол нэг хэдэн жилийн дараа алга болох байх л даа УИХ- ын гишүүд чинь уул нь хууль тогтоох , хууль сурталчилах ажил хийх ёстой гэтэл мэргэжлийн архитекторч, барималч, түүхийн ухааны хүмүүс хамтраад тодорхой ажил эхлүүлээд зохих хууль, дүрэм, журмын шатанд нь явж байгаа ажлуудын дундуур эрх мэдэлээрээ далайлгаад орж зогсоодог, өөрт ашигтай шийдвэр гаргуулдаг. Энэ бол зөвхөн надад ч биш маш олон уран бүтээлчдэд тохиолдож байгаа бэрхшээл. УИХ – ын гишүүд баримал хийхээр их мөнгө олж болдог гэсэн ойлголттой байдаг юм шиг байгаа юм. Баримал бол төсөв өртөг шаарддаг нөгөө халтуурчидтайгаа хамтарч хийгээд хэдэн төгрөг цохидог үр дүн нь мэргэжлийн бус нэг овгор ур хийц муутай юмтай үлдэг нь эмгэнэл юм.
-Зүгээр хараад суух асуудал биш л болсон юм бишүү? Тэр халтуурчдаар уран баримлын урлагыг устгуулаад , нэр хүндийг нь унагуулаад байх хэрэг байна уу?
Бид дуугүй суудаггүй ээ, ямар нэг байдлаар дургүйцлээ илэрхийлнэ шүү дээ. Харин тэр нөхөд хүний эрх гэж ярьдаг. Юугаа хийх нь бидний эрх гэж… Гэтэл хувь хүний эрхээс эрхэм бүр чухал зүйл бол мэргэжлийн эрх, ёс зүй, гоо зүйн эрх юм шүү дээ. Тэр бүхэн зөрчигдөж байгаа нь Монголын мэргэжлийн урлагын хөгжилд ихээхэн хортой. Учир нь Монголын ард түмэн энэ мэргэжлийн бус хүмүүсийн халтуурдсан юмсыг үзсээр байгаад нүд нь дасал болж өөр илүү гоё юмыг шаардаж чадахаа больчихсон байдаг. Хэсэг бүлэг мэргэжлийн бус ашиг хонжоо хайсан хүмүүсийн эрх ашиг нь мэргэжлийн уран бүтээлд, улс орны ирээдүйд хойчид маш том гай болж байна. Үүнийг төр захиргааны байгууллага, захиалагч нар сайтар нягтлаж сонголтоо зөв хийж байх хэрэгтэй юм.
Мэргэжлийн хүмүүс нь энэ мэт шударга бус зүйлийн эсрэг тэмцэх ёстой юм биш үү ? Энэ удаа ингэчихлээ, тэр удаа тэгчихлээ гээд байгаад байж болохгүй юм шиг санагдаж байна л даа.
Мэргэжлийн хүмүүсийн ур чадварыг харагдуулах, харагдуулахгүй байж эхлэх тэр асуудлын гол үндэс суурь нь нийслэл хот, хөдөө орон нутгийн төрийн захиргааны байгууллагуудын хэнэггүй ч гэдэг юм уу , юм мэдэхгүй, ойлгодоггүй байдлаас үүдэлтэй. Төр захиргааны байгууллагын хүмүүс нь урлагийн ямарч боловсрол байхгүй.
Ядаж гоо зүйн таашаал байхгүй. Тэгээд ямарваа нэгэн юманд автахдаа их амархан, дээрээс ирсэн тушаалыг үг дуугүй биелүүлдэг улсууд. Ардын нам ч ялгаагүй одоо эрх барьж байгаа Ардчилсан намын зарим хэсгүүд ч ялгаагүй. Тэгэхлээр мэргэжлийн уран бүтээлчид бид хэнд хандах ёстой юм. Харамсалтай нь Монгол улсын аливаа нэгэн хот, аймаг, сум, дүүрэгт баригдах хөшөө дурсгалууд бүгд тендер сонгон шалгаруулалтаар явдаг зарчимтай.
Орчин үед бол худалдан авах ажиллагааны газар гэдэг юмаар орж байна л даа. Ингээд ороод хэрэгжих шатандаа явж байхад дээрээс УИХ – ын гишүүн ч юмуу төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос тогтоол гаргаад ном дүрмээрээ явж байгаа ажлыг зогсоож, саармагжуулдаг. Тэгэхлээр УИХ – ын дарга, ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд гуравтай жирийн мэргэжлийн уран бүтээлч өрсөлдөөд дийлэх үү. Төрийн хэрэгжүүлэх шатны албан тушаалтангууд дээрээс ирсэн тэр шийдвэрийг буруу байсан ч дагахаас өөр аргагүй болдог. Ингээд мэргэжлийн уран бүтээлчид бид нар эсрэг зарга үүсгэхээс аргагүй болдог. Ер нь шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлж байгаа төр захиргааны ажилтан, хаа хаанаа ямар ажил явж байгаа тухай ажлын уялдаа холбоогүй ажилдаг гэсэн л үг.
УИХ-ЫН ГИШҮҮН БОЛЖ ЗЭВРЭХ ШААРДЛАГА БАЙХГҮЙ
Мэргэжлийн барималчид, зураачдынхаа гараас гарч байгаа энэ сайхан бүтээлүүдийг авч үлдэхийн тулд, өв соёлоо хадгалахын тулд тэмцэх ёстой болоод байгаа юм бишүү? Эсвэл та нар хэн нэгийгээ дэмжээд гишүүн болгочихооч. Яг үнэндээ УИХ – ын гишүүн биш л бол иймэрхүү хүндрэлтэй асуудлаа шийдвэрлэж хамгаалж чадахгүй байдал Монголд бий болчихоод байна шүү дээ.
Тэгж УИХ – ын гишүүн болж зэвэрч, өөрийнхөө хувь заяагаар тоглох мэргэжлийн уран бүтээлч байхгүй байх. Тэр бол бид нарын байх ёстой газар биш. Уг нь УИХ – ын гишүүдийн дунд урлаг ойлгодог сайхан сайхан гишүүд байдаг юм. Хамгийн гол нь төр захиргааны байгууллагуудын уялдаа холбоо байхгүй байх нь их хор нөлөөтэй байна.
Жишээлбэл: Улаанбаатар хотод Монгол улсын түүх, ёс заншилтай холбоотой танин мэдэхүйн чиглэлийн томоохон байгууламж байгуулах гэж байна. Түүнийг байгуулахын тулд бүх хууль, дүрмийн хүрээнд зарладаг байхгүй. Зарлангуут бүх шат сонгон шалгаруултаар нь орж явсаар байгаад эрхээ авна.
Эрхээ аваад явж байтал нөгөө УИХ – ын гишүүд чинь ямар нэг амбицад хөтлөгдөөд сайн дурын уран сайханчидтай баримал хамт хийх гээд юу ч биш болгоод байгаа хүмүүстэй нийлчихдэг. Тэд нар чинь бид нарыг бодвол хийх ажил байхгүй. Хийх ажил нь цэвэр ашиг сонирхолынхоо төлөө байдаг. Бид нар энд ном дүрэмээрээ явж байхад тэд нар гишүүд энэ тэртэй уулзаад тархий нь угаагаад, лоббигоо хийгээд явж байдаг. Тэр дээгүүр байгаа хүмүүст ямар ч мэдээлэл байхгүй. Улаанбаатарт ямар хөшөө байгууламж баригдах гэж байгаа талаар мэдээлэлгүй учраас бичиг хийгээд өгчихдөг. Тэгэнгүүт бидний ном ёсоороо явж байсан ажил зогсчихдог.
Хэцүү л юм байна даа. Яах ёстой юм бол?
Бид одоо л гарц олж эхэлж байна л даа. Ямарваа нэг асуудал гарвал яг аль чиглэлээс бичиг зөвшөөрөл өгч тэр чиглэл рүү нь явж байгаа. Ийм байдал байгааг манай ерөнхийлөгч хүртэл сайн мэдэж байгаа. Харин одоо мэргэжлийн уран бүтээлчдийн бүтээл, Монголын ард түмний оюуны таашаалыг эдгээр ашиг сонирхолын зөрчилтэй, чанаргүй, халтуурчидаас хамгаалах хэрэгтэй байна.
Эцэг малын баримал л хаа сайхгүй барих, босгох сонирхолтой болчихсон юм бишүү. Ард нь аль нэг УИХ-ын гишүүний нэр явж байх жишээтэй. Угтаа бол нэг үеэ бодвол хүмүүсийн сэтгэхгүй арай өөр болж байна. Өөрөөр сэтгэж өөр юм хийх боломж баймаар л юм?
Энэ бол шал өөр л дөө. Төрөөс зарласан хүнд зориулагдсан баримал нь бодит байхыг шаарддаг. Нэг талаас одоо баримал хэрэггүй өлсөж ядарсан улсуудад тэр мөнгийг нь өгчих гэдэг. Яахав тэдэнд өгч болно л доо. Тэр баялаг болж чадахгүй хоолойгоор нь ороод л байгалийн бордоо болоод гарна. Харин үнэхээр түүхэнд үүрэг гүйцэтгэж чадахаар мэргэжлийн түвшинд бүтээсэн хөшөө бол хожимдоо тэр хөшөөнд зориулсан мөнгөнөөсөө хэд дахин илүү үнэлж баршгүй үр өгөөжтэй. Жишээлбэл: Түүхийн, танин мэдэхүйн, соён гэгээрэхүйн, урлагын үнэ цэнэ, гоо сайхны гэх мэт.
Тийм учраас би Монгол улс, нэн ялангуяа томоохон хотууд музей шиг хот байгаасай гэж боддог. Тэгэхдээ баахан хүний хөшөө биш мэдээж Монгол улсын тусгаар тогтнол, эрх чөлөөний төлөө халуун амь бүлээн цусаа зориулсан сайхан хөвгүүд, охидод хөшөө босголгүй яахав. Орчин үеийн янз янзын хэллэгтэй тийм баримлууд маш их тавигдах ёстой. Бид чинь биет бөгөөд биет бус асар их соёлтой ард түмэн. Тэр бүгдийг уран барималын хэллэгт оруулаад хийхэд уран бүтээлч хүнд барж идэхгүй их юм байгаа. Тэр нь өөрөө Монголын түүх, биет бус соёлыг биёт болгож хотоо чимэглэж үлдээнэ гэдэг бол бид ямар их агуу түүхтэй, соёлтой ард түмэн бэ гэдгээ үзүүлэх маш том боломжийн зэвсэг болж байгаа юм. Хүн хүн талх талхаа идээд хийх юмаа хийчихвэл Монгол улс дороо л хөгжинө.
Азийн бар болсон улсууд зөвхөн аялал жуулчлалаараа эдийн засагаа босгоод явж байна. Манай улс ч тэгэж хөгжих боломжтой гэж би боддог. Гол нь гадаадын жуулчдад үзүүлж харуулах юм ихтэй байх учиртай. Магадгүй бид түүхээ харуулсан янз бүрийн барималан хот байгуулж яагаад болохгүй гэж. Ер нь Улаанбаатараа түүх соёлоо харуулсан барималаар дүүргэхэд мэргэжлийн уран бүтээлчдийн хүрэлцээ хэр вэ ?
Байлгүй яахав. Гол нь барималчдын нэр барьсан хүмүүсээс л болгоомжлох хэрэгтэй. Бүтээл хийж байнаа гээд тоглоод хаячихаж болохгүй биз дээ. Монголд үндэсний хөрөнгөтөнгүүд бий боллоо. Хүн бол хөрөнгөө дагаад ухаан задардаг. Мэдээж хөрөнгө арвижуулахын тулд хүний толгой ажиллана шүү дээ. Ор юу ч үгүй хоосон хүн бол мэдээж толгой ажиллаж том юм бодохгүй. 20 жилийн хугацаанд үндэстний хэмжээний хөрөнгөтөнгүүд гараад ирчихсэн. Дэлхийгээр одоо маш их аялаж байна. Дэлхийн бараг өнцөг булан бүрт очиж байна.
Монгол хүн очиж үзээгүй газар алга. Нүүдэлчин улсууд бол маш гярхай, юмыг авч хэрэглэхдээ их овжин тэр нь угаасаа цусанд нь байгаа ген. Энэ хүмүүс дэлхий тойроод аялаад ирэхдээ бизнесийнхээ ажлыг амжуулахаас гадна маш их юм үзэж байна. Хүн ингээд капитал нь хуримтлагдаад яваад ирэхээр би яагаад Монголд юм хийж болохгүй гэж гэсэн бодол төрдөг юм байна. Одоогийн УИХ–ын гишүүн Б.Наранхүү, Ажнай Бат – Эрдэнэ, Цагаан шонхорын Энхтайван, Х.Баттулга зэрэг хүмүүсийг нэрлэж болно. Энэ хүмүүс Монголын урлагын түүхэнд их хувь нэмэр оруулж байна.
Үнэхээр манай улс гадаадын жуулчдад үзүүлэх харуулах юм байхгүй гэж хэлэхэд хатуудахгүй байх. Харин үндэстэний бизнесменүүд маш ихийг хийж эхэллээ.
Жишээлбэл “Шарга Азрага”- ны хөшөө хийхээр болсон. Улсууд яахав малд зориулж хөшөө босголоо гэх байх. Гэхдээ Шарга азраганы хөшөөний хэллэг хийц мэргэжлийн түвшинд ихээхэн өөр арга барилаар шийдсэн. Уг бүтээлийн сонгон шалгаруулалт их өвөрмөц санагдсан. Б.Наранхүү гишүүний сонгон шалгаруулалтыг их таашаасан юм. Яагаад вэ гэвэл бүх материалууд ирсэний дараа бүх урлангуудаар явсан юм байна лээ. Нэг нөхөр хүнээр баримал хийлгэж авчираад тавьчихсан ч юм уу бүү мэд шүү дээ. Тэгэхлээр бизнесийнхэн чинь бас аливаа юмны үндэс суурийг судалдаг болчихсон сайн талтай. Ийм тохиолдолд мэргэжлийн бус халтуурчид хүмүүс зайлахаас өөр аргагүй болж байгаа юм.
Шарга азарганы хөшөөний тухай сонирхмоор байна л даа. Зүгээр нэг морины хөшөө юм байх гэж хүмүүс ойлгоно, магадгүй шаардлагатай юмуу ч гэх байх л даа…
Шарга азрага гэдэг бол зүгээр нэг азарганд зориулсан хөшөө гэвэл бас тиймгүй. Шарга азарганы хөшөөг тойроод адууны зан үйлтэй холбоотой бүх зүйлийг харуулсан. Ингээд бодохоор танин мэдэхүйн чиглэлийн ач холбогдолтой. Мөн “Их Гүрэн” гэдэг барималын захиалга өгсөн. Би өөрөө л “Их Гүрэн” гэж нэрлэж байгаа юм.
Монголчууд мянга гаруй жилийн өмнө юу эдэлж хэрэглэж байсан, ямар соёлтой байсан , зоос мөнгөн тэмдэгтүүд энэ бүх юмыг гаргаж тавина. Дүнжингарав дээр босох энэ баримал нь 2014 ондоо ашиглалтад орохоор байгаа. Намайг сонгосон учраас би ингэж яриад байгаа юм биш бас улс орондоо юм хийнэ, хойч үедээ үлдээнэ гэсэн тэр бизнесмений сэтгэлийг нь бид хүндэтгэх учиртай. Ер нь бол хотын хаа сайгүй, залуусын парк, цэцэрлэгт хүрээлэн гээд хаана ч янз бүрийн дүр төрхтэй сэтгэлгээний баримал тавьж байвал сайнсан.
ТОМ БҮТЭЭЛ БАРИУЛСАН НЭГНИЙГ ТАТВАРААС ЧӨЛӨӨЛӨХ ХЭРЭГТЭЙ
Урлаг , уран бүтээлийг дэмждэг, ойлгодог хүндэлдэг хүмүүсийг нэмэгдүүлэхийн тулд юу хийх хэрэгтэй вэ ?
Хүмүүсийн оюун тархинд юм хийж байгаа томоохон бүтээлүүдийг дэмжиж ивээн тэтгэж байгаа байгууллага, хувь хүмүүсийг одоо тэр оруулсан хөрөнгө мөнгөнийх нь хэмжээгээр татвараас чөлөөлөх хэрэгтэй гэж бодоод байгаа. Болдог бол шүү дээ.
Төр бол олон хүүхэдтэй айл шиг санаа байсан ч сачий нь хүрэхгүй байгаа. Тийм учраас хоёр идүүлэхгүй , хоосон хонуулахгүй олон салбарт хөрөнгө хүч хаяж байгаа шүү дээ. Тэгэхлээр төрийн ачаанаас хөнгөлж тодорхой хэмжээний урлаг , соёлын салбарт хөрөнгө шаардсан ийм их ажлуудыг хийж байгаа бизнэсийнхэн болон хувь хүмүүсийг дэмжих хэрэгтэй байна.
Ингэвэл нилээн явна. Чөлөөлөхдөө зүгээр нэг хувь биш нөгөө бизнесийн ажилд нь ашигтай байдлаар бас тэр хүний нэр алдарт ч нөлөөтэй нөгөө талаар монголын соёл , түүхийг бодит түвшинд, урлагийн хэллэгээр гаргаж байгаад нь талархах хэрэгтэй юм. Монголд жишээлбэл Чингисийн алтан зоос гэж ийм юм байжээ гээд гаргаад тавичихна гэдэг чинь өөрөө нэр хүндийн асуудал. Энэ бол Монголын ард түмэнд капитал бүтээж өгч буян үйлдэж байна гэсэн үг.
Цөөхөн Монголчууд хойч үедээ юмаа хийж үлдээж байхад татварын заримаас нь чөлөөлөх хэрэгтэй. Одоо жишээлбэл Женко Баттулга Цонжин болдог, Их майдар төслийг хэрэгжүүлж байхад мань хүний компанийг тэр ажилд оруулсан хөрөнгө оруулалтынх нь хэмжээгээр татвараас чөлөөлөх хэрэгтэй юм шиг. Энэ бол миний л бодол л доо. Яагаад гэвэл улс тэрнийг хийж чадахгүй юм чинь. Эцсийн эцэст тэр бүхнийг санаачилж хийж бүтээсэн хүмүүс хорвоогийн жамаар үгүй болно. Тэр хөшөө дурсгал Монголын ард түмний үнэт капитал, аялал жуулчлалын бас нэг гайхамшигт бүтээгдэхүүн болоод л үлдэнэ. Түүнээс биш нэг сайшаалын үнэмлэх, одон тэмдэг өгөөд яах юм бэ?
Та хэдэн хүүхэдтэй вэ, таны хүүхдүүдийн аль нэг нь тань шиг гарын дүйтэй байна уу?
Би гурван хүүхэдтэй. Би хүүхдүүдээ барималчин бол гэж хэлэхгүй. Зураач бол ч гэж хэлэхгүй. Эцсийн эцэст хүний хувь заяа зурсан төөрөг гэж бий. Магадгүй төрсөн хүүхдүүд уран бүтээлч болдоггүй юмаа гэхэд тэд нарын хүүхдүүдээс уран бүтээлч төрөхийг үгүйсгэхгүй. Уран бүтээлч болно гэдэг тэнгэрийн хишиг ч маш том бичигдээгүй хариуцлага, хүнд ажил.
Яруу найрагч ч юмуу, зураач, барималч хүмүүсийг харахаар нэг тийм сэтгэлийн хөөрөл ихтэй, уурлах гомдох нь амархан хүмүүс байдаг юм шиг санагддаг. Ийм хүмүүс ер нь яг ямар шинж чанартай байх ёстой гэж та бодож байна?
Уран бүтээлч хүн хамгийн нэгдүгээрт их хүнлэг бас авьяастай байх хэрэгтэй. Ёс зүйн нилээн гайгүй түвшинд өөрийгөө бэлдсэн байх хэрэгтэй. Нэг нэгийгээ ил далд муу хэлээд, харааж ерөөгөөд байх бол уран бүтээлч хүний зарчим биш. Уран бүтээлдээ хүн их дуртай хүндэтгэлтэй ханддаг шиг ойр тойрондоо найз нөхөддөө ч сайн харилцаатай байх хэрэгтэй. Тэгж байж уран бүтээлч болно. Ер нь бол ямар ч арын хаалга, татлаа түтлээгүйгээр амьдардаг мэргэжил шүү дээ. Тийм учраас маш чадалтай. Урлагийн боол биш, урлагийн эзэн байх түвшинд өөрийгөө бэлдэх хэрэгтэй.
Таны ярилцлагыг уншаад яг тань шиг барималчин болох юмсан гэж бодох залуучууд гарч магадгүй л дээ. Яг ийм хүмүүсийг ямар сургуульд бэлдэж байна. Та жишээлбэл шавьтай юу ?
Надад бол шавь байхгүй. Учир нь би багшлаагүй. Багшлах зав ч болоогүй. Монголын түүхийг, хүн сэтгэлийн хөөрөл хөгжлийг, ан амьтаны хөдөлгөөнийг орон зайд бүтээж хүний сэтгэлд хүргэхэд хамгийн гоё мэргэжил бол уран баримал . Барималчин болно гэж бодож байгаа хүмүүс нэгдүгээрт хувийн сахилга баттай маш тэвчээртэй байх хэрэгтэй. Залхуу хүн бол явахгүй, барималд системтэйгээр суралцах хэрэгтэй. Тийм учраас эхлээд дүрслэх урлагийн сургуулиар нь явуулаад төгссөнийхөө дараа урлангийн системрүү шилжиж болж байгаа юм. Барималч гэдэг нилээн хатуу хүнд урлаг. Үг даадаг , ачаалал их даадаг болох хэрэгтэй. Биеийн бөгөөд оюуны хаттай байх хэрэгтэй. Тансаг гоё бүтээл бүтээхийн тулд маш их хөдөлмөр орно. Бас оюуны гимнастик сайн хийх хэрэгтэй. Зураг зурах, сэтгэн бодох хийсвэрлэж сэтгэх гэх мэт
Эцэст нь таниас асуугаагүй үлдсэн. Та өөрөө олон нийтэд ярихыг хүссэн зүйл байна уу ?
Би бараг ярьчихлаа. Ер нь бол Монголын мэргэжлийн уран бүтээлчид, төр захиргааны байгууллагууд уялдаа холбоотой сайн ажиллах юм бол үр хойчийн оюуны мэлмий тунгалаг байна. Яагаад гэвэл мэргэжлийн түвшинд хийгдсэн сайн уран бүтээлүүдийг харж өснө гэдэг бол оюуны мэлмий улам тунгалагшина гэсэн үг. Ирээдүйгээ бодож мэргэжлийн урлагийн түвшиний асуудлуудыг бодлогоор харж үзэх хэрэгтэй байна л гэж хэлье.
Т.Түвшинсайхан
http://www.hunnu.mn/content/37209.htm
Энэ удаагийн “Уран бүтээлч” буландаа Морин хуурын чуулгын удирдаач, хөгжмийн зохиолч Д.Түвшинсайханыг урилаа. Тэрбээр энэ сарын 22-нд буюу Дэлхийн усны өдрийг тохиолдуулан “Шим ертөнц” нэртэй бие даасан дөрөв дэх тоглолтоо хийх гэж байгаа юм. Ингээд түүнтэй уран бүтээл болон хувийн амьдралынх нь талаар хөөрөлдсөнөө хүргэе.
2014-03-20 16:15:59 , Мэдээний дугаар: #1243696
-Гунигтай юм аа?
Магадгүй тэр үеэс л зураач болох гараа эхэлсэн байх. Аавын нарядны дэвтэр гэж байдаг юм. Энэ өдөр ийм номерийн машин арамаа гагнуулсан, гүүзүүгээ гагнуулсан ч гэдэг юм уу ингэж бичдэг тэмдэглэл. Тэр дэвтэр нь бид нарын дутуу бичээд орхисон янз янзын шугамтай дэвтэрүүдийн цагаан цаасыг хайчилж аваад нойлын утасаар оёоод бүтээсэн дэвтэр. Тэр дэвтэрийнхээ урд талын хэсэг дээр машиныхаа нарядуудыг бичээд ар талын хэсэг дээр дандаа ан амьтаны зураг зурдаг байсныг би маш их үздэг байлаа. Ингээд л аав шигээ гоё зурдаг хүн болъё гэж бодож явсаар байгаад л дүрслэх урлаг гэдэг энэ том айлын хаалгыг татаж орсон байх. Тиймээс миний анхны багш бол миний аав юм даа. 
Яруу найрагчид онгод орлоо хэмээн ярьдаг, тэрэн шиг барималч хүмүүст ч нэг сайхан бүтээл гаргахад онгод нь хөтөлдөг үү? 
Уран барималын мэргэжил бол орон зайд 360 градусын түвшинд хэлэх гэсэн санаагаа бүрэн илэрхийлж чаддаг. Урлагийн маш хүчирхэг зэвсэг. Нөгөө талаараа тухайн улсын түүх, соёл, биет ба биет бус өв соёлыг хэдэн мянган жилийн тэртээгээс одоогийн түвшинд тасалж авчирч хүний мэдэрхүйд үзүүлж чаддагаараа маш гайхалтай. Техник, технологи, хийцийн хувьд хүнд урлаг, оюуны бөгөөд биеийн хүчний ажил давхар хосолдог. Ер нь бол уран баримал хөгжлийнхөө түүхэнд хэд хэдэн том үе шатыг өнгөрөөж гарч ирсэн. Тэр нь хүн үүссэн цагаас өнөөдрийг хүртэл гэсэн үг. Уран барималаар дамжуулж танин мэдэхүй, санаж сэрэх, бодох , таашаал авах, соён гэгээрэх бүх юмыг хийж болно. Түүгээрээ уран баримал нь бусад урлагаас арай илүү, уран баримал бол яг хөгжим шиг орчууллагагүйгээр олгодог урлаг юм даа.
ЖИЖИГХЭН БАРИМЛЫГ ТОМРУУЛЧИХВАЛ ХӨШӨӨ БОЛДОГ ГЭЖ ОЙЛГОДОГ ХҮМҮҮС БИЙ
Колумбийн суут зохиолч Габриэль Гарсиа Маркес 87 нас хүрч байна. Хоёр жилийн өмнө цацагдсан өвгөн зохиолчийг зохиол бичихээ болиод удаж байгаа, зөнөглөх өвчин туссан гэх мэдээллүүд олон уншигчийн урмыг хугалсан билээ. Гэвч зохиолч үүнийг няцааж, бичих туурвихаа нэг ч өдөр хойш тавиагүй хэмээн утга зохиолын ертөнцөд зарласан юм.
Габриэль Гарсиа Маркес 18 настай байхдаа өөрийн төрж, өссөн өвөө эмээгийнхээ гал голомтын тухай зохиол бичихийг хүсдэг байжээ. Хэдийгээр зохиолын санаа түүний толгойд байсан ч ямар хөг аялгуугаар бичихээ мэдэхгүй байв. Габриэль Гарсиа Маркес Колумбын Аракатака хэмээх хотод төржээ. Габриэлийн хувьд хамгийн дотны хүн нь түүний өвөг эцэг, хурандаа Николас Маркес байсан гэдэг. Габриэлийн аав Элижио Гарсиа, ээж Луиса Маркес нарын хайр сэтгэлийг хурандаа Маркес эхэндээ хүлээн зөвшөөрдөггүй байсан ч эцэстээ арга буюу тэднийг ойлгожээ. Гэвч хурандаа охин, хүргэн хоёртойгоо нэг дор амьдрахаас татгалзаж, ач хүүгээ өөр дээрээ өсгөсөн аж. Габриэль Гарсиа Маркест хамгийн ихээр нөлөөлсөн хүн нь түүний өвөг эцэг, эмээ хоёр нь байсан билээ. Өвөө нь түүнд толь бичиг зааж, цирк үзүүлэхээр дагуулж явдаг байв. Дайнд оролцож явсан ахмад дайчин, хурандаа Николас Колумбын либералуудын баатар, олонд хүндлэгдсэн нэгэн байсан юм. Хожим Габриэль Гарсиа Маркесийн зохиолуудад хурандаагийн үзэл санаа, улс төрийн баримтлал тод тусгагдсан нь бий. Түүнийг өсгөхөд гол үүрэг гүйцэтгэсэн эмэг эх Дона энгийн зүйлийг ч давсалж хачирлан, төсөөлж ургуулан ярьдаг хүн байсан нь ач хүүгээ зохиолч болоход нөлөөлсөн гэдэг. Хожим дурссанаар нь бол өвөг эцгийнх нь гэрт үлгэр домог, сүнс, буг чөтгөрийн тухай яриа тасардаггүй байжээ. Үлгэр домог ярихаас уйддаггүй эмэг эх нь бяцхан хүүгийн оюун ухаанд ид шид, ер бусын хүч, мухар сүсгийн ундарга болж байв.
Маркес өөрийгөө “цэвэр реалист” тэр ч байтугай “гашуун реалист” гэж тодорхойлдог. Тэр бас “Үлгэрийг, хамгийн санаанд оромгүй явдлыг ч үнэн гэж үнэмшихээр өгүүлэхэд хамаг учир нь байгаа юм” хэмээн нууцаасаа хуваалцсан байдаг. “100 жилийн ганцаардал” романы далд санааг тайлж хэлээч гэсэн сурвалжлагчийн асуултад зохиолч “Би хариулахгүй” гэж зөрүүдлэн, “Миний романыг уншаад өөрийнхөөрөө ойлгож, баатруудыг нь өөрийнхөөрөө төсөөлөхийг би хүсч байна. Энэ бол зохиолч зохиолоороо дамжуулан уншигчтай дотоод сэтгэлээрээ харилцаж байгаа хэрэг” хэмээн хариулжээ.
Өнгө өнгийн цэцэгс алагласан Мехико хотын хамгийн хуучны, хамгийн сайхан хэсэг болох Сан Ангел Иннд Габриель Гарсиа Маркесын байшин бий. Ажлын өрөө нь гэрээсээ хэдхэн алхмын зайтай. Зочин хүлээж авах зориулалтаар барьсан, намхан, уртавтар энэ байшинд байх зохиолчийн өрөөний тээр тэнд ажлын ширээ нь, хоёр сандал, наана нь жижиг цагаан хөргөгч байх аж. Энэ өрөөнд байх хамгийн содон зүйл бол Г.Маркесын өөрийнх нь хөрөг зураг. Өргөн цээжтэй, нарийхан хөлтэй, дунд жингийн боксчин шиг хатуу чанга биетэй харагдах зохиолч надтай мэндлэх гэж хөнгөхөн алхсаар ирэв. Бид хоёр гурван ч өдөр уулзаж, тэр бүртээ хоёр цаг ярилцсан билээ. Тэрээр англиар сайн ярих боловч ихэнхдээ испаниар ярьж, хоёр хүү нь орчуулга хийж өгсөн юм. 
Мэргэжлийн сумогийн Хару башёгийн сүүлийн өдрийн барилдаан өнөөдөр болно. Сумо бөхийн холбооноос Озэки Какүрюү Мангалжалавын Анандыг 13 болон түүнээс дээш даваа аван түрүүлбэл Ёкозуна цол олгоно гэдгээ мэдэгдсэн. Тэгвэл М.Анандын хувьд өчигдөр Хакухо аваргыг давснаар башёг ганцаараа 13 даваа нэг унаатайгаар тэргүүлж эхэлсэн. Түүний хувьд өнөөдөр давбал Ёкозуна цолны болзлыг хангах юм. М.Анандтай башёгийн өмнө хийсэн ярилцлагыг уншигчдын хүсэлтээр дахин орууллаа. 
8 
.jpg)
“Монголын бизнесийн зөвлөл”-ийн ТУЗ-ийн дарга, “Новатерра” компанийн захирал Б.Бямбасайхантай Монголын эдийн засгийн болоод хөрөнгө оруулалтын орчны талаар ярилцлаа.
Жан-Пол Сартр (1905-1980) ердийн зохиолч байсангүй. Зохиолч хүн жирийн бичээчээс илүү байх учиртайг тунхагласан цаг үед тэрбээр мэндэлж, өсөж өндийж, уран бүтээлчийн хувьд төлөвшиж, мөнөөх үеийнхнийгээ манлайлсан юм. Ж.П.Сартр өнгөрөгч зууны оюун санааны их хувьсгалч, орчин цагийн философийг тодорхойлогчийн нэг байж, үзэл бодол, бүтээл туурвилаараа төрөлх Францаасаа хальж, соёлт ертөнцийн бараг бүх улсад хүрсэн туйлын онцгой сэхээтэн байв.
.jpg)
.jpg)
Соёлын гавьяат зүтгэлтэн цолоор хэдхэн хоногийн өмнө энгэрээ мялаасан яруу найрагч Ц.Хулантай ярилцахаар Хүүхэлдэйн театрыг зорилоо. Театрын үүдээр ормогч цэцэгсийн анхилуун үнэр ханхийв. Шат дагуулан дэвссэн улаан хивс намайг түүн рүү “”замчиллаа”. “Ц.Хулан энд байгаа” гэдгийг тунхаглах шиг шалны хивс, цонхны хөшиг, буйдан бүгд улаан өнгөтэй. Учир нь час улаан уруулын будагнаас нь түүнийг улаан өнгөнд дуртай гэдгийг хэн ч анзаарах биз. Театрын цонхны тавцан бүр дээр өнгө алагласан цэцэгс тавьжээ. Түүний өрөө рүү дөхөх тусам цэцгийн үнэр хамар цоргиж, тас хар шил зүүсэн тэрбээр өнгийн цэцэгсийн дундаас өндийж, инээмсэглэн угтав. .jpg)
-Таны хэд хэдэн ярилцлагыг уншсан. Ихэнх нь таны шулуун шударга, бардам омголон зан болоод өнгөрсөн амьдралын тань алдаа оноог сонирхсон байх юм. Харин би таны өнгөрсөн амьдралын тухай асуухгүй. Зөвхөн Ц.Хулангийн дотоод ертөнцийг л сонирхож байна.
Normal
Жигмидсүрэнгийн Чинбат: Таны анхны мөрөөдөл?
Туc сайтад тавигдсан материал нь хэвлэл мэдээллийн “Монгол ньюс” группын өмч бөгөөд хуулийн дагуу хамгаалагдсан ба цааш нь хуулбарлан ашиглахыг хориглоно.
Уншигчдын сэтгэгдэл