Бичнэ гэдэг амьсгалахын нэр Рикардо Элиэсер Нефтали Рейес Басоальто хэмээх нэрээ өсвөр насандаа Пабло Неруда болгон өөрчилсөн энэ чили найрагчийн тодорхойлолтууд эгээ л жинхэнэ нэр шиг нь уртаас урт хөвөрнө. Яруу найрагч, улстөрч, дипломатч, коммунист, хувьсгалч, цогтой тэмцэгч, улс төрийн хоригдол, Нобелийн шагналтан… Тэрбээр зарим алдартны тодорхойлсноор өнгөрөгч зууны хамгийн агуу найрагч, өрнийн ертөнц дэх оюуны их хувьсгалчдын нэг байлаа. Гэхдээ тэрбээр өөрийгөө ердөө итгэл найдвар, хүсэл тэмүүллийн дууч гэж нэрлэх дуртай байжээ. “Paris Review” сэтгүүлд 1971 оны хавар нийтлэгдсэн доорх ярилцлагыг Пабло Неруда (1904-1973) Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшүүлээд байхдаа өгчээ. Гэхдээ Чилийн зүүнтнүүд дотооддоо хагаралтай байсан тул тэрбээр сонгуулийн өмнөхөн нэрээ татсан байна.  

-Та яагаад нэрээ сольж, ийм нэр сонгосон юм бэ?

-Сайн санахгүй байна. Би 13-14- тэй л байсан байх. Намайг зохиолч болно гэхэд аав минь их дургүй байсан. Болох, болохгүй юм сараачих нь лав сайн юм дуулгахгүй, намайг утга учиргүй, дэмий амьдрах нь гэж айж байсан. Эцэг хүн л болсон хойно тэгж бодох шалтгаан өч төчнөөн байсан биз. Харин тэр олон шалтгаан нь надад хамаагүй байсан болохоор би өөрийгөө болоод хүсэл мөрөөдлөө хамгаалж үлдэхийн тулд нэрээ сольсон юм даа.

-Чехийн яруу найрагч Ян Нерудагийн нэрийг та сонгосон юм биш үү?

-Би түүний нэг л өгүүллэгийг уншсан. Шүлэг найргуудыг нь сонирхож байгаагүй. Гэхдээ нэрийг нь авчихсан байж мэдэх л юм. Их дээр үеийн явдал болохоор үнэндээ сайн санахгүй байна. Юутай ч Чехийн ард түмэн надад их элгэмсэг ханддаг юм шүү. Би ч гэсэн олон чех хүнтэй ойр дотно байдаг.

-Та Чилийн Ерөнхийлөгчөөр сонгогдлоо гэхэд бүтээл туурвилаа үргэлжлүүлэх болов уу?

-Бичнэ гэдэг миний хувьд амьсгалахын нэр. Хүн амьсгалахгүйгээр амьдарч чадахгүй шиг би бичихг үйгээр амьдарч чадахгүй.

-Ер нь төрийн өндөрлөгт хүрсэн яруу найрагч хэр олон бэ?

-Бид төр баригч найрагчдын эринд амьдарч байна шүү дээ. Мао Зедун, Хо Ши Мин, Сенегалын Ерөнхийлөгч Леопольд Сенгор, Мартиникийн Форде- Франсын захирагч, сюрреалист найрагч Эме Сезар гээд нэрлэвэл тэд одоогоор олуулаа байна. Манай улсад бол яруу найрагчид хэзээнээс л улс төрийн идэвхтэй байсан. Харин Латин Америкийн хэмжээнд Ерөнхийл өгч болсон зохиолч олон байдаг. Ромуло Гальегос л гэхэд Венесуэлийн Ерөнхийлөгч байлаа.

-Чилийн Ерөнхийлөгч болох, Нобелийн шагнал хүртэх хоёрын аль нэгийг сонго гэвэл та алийг нь сонгох вэ?

-Ийм хий хоосон зүйлсийг сонгох, эсэх асуудал огт байх ёсгүй.

-Гэхдээ таны өмнөх ширээн дээр энэ хоёрыг тавьжээ гэж бодъё. Тэгвэл алийг нь авах вэ?

-Тэгвэл өөр ширээнд очоод суучихна.

-Самуэл Беккетэд Нобелийн шагнал олгосон нь нүдээ олсон гэж та бодож байна уу?

-Тэгэлгүй яахав. Беккет богинохон ч гэсэн маш уран, тансаг бичдэг хүн. Нобелийн шагнал гэдэг хүндтэй эд шүү дээ. Зөв хүндээ очсон, үгүйг нь мэдэх хүн би биш. Тийм болохоор нүдээ олсонгүй энэ тэр гэдэг ярианд үнэн голоосоо дургүй. Зохиолч хүний нэр хүнд, хөдөлмөрийг үнэлж байгаад л энэ шагналын утга учир оршино.

-Танд ой тойноос салдаггүй, байнга шахам бодогддог дурсамж бий юү?

-Испанид байсан үе маань хаа ч явсан их тод санагддаг даа. Манай эндхийн хэл ам, хэрүүл уруултай орчинтой харьцуулахад тэндхийн утга зохиолын орчин нь эрүүл саруул, найрагчид нь бие биедээ ах дүүсийн сэтгэлээр ханддаг байсан юм. Даанч тэднийгээ дайнд үрэгдэхийг харлаа. Гарсиа Лорка, Мигуэль Хернандес гээд найз нөхдийн маань зарим нь дайны үеэр, зарим нь цөллөгт амиа алдсан. Зарим нь одоо хүртэл хүний нутагт толгой хоргодож байна. Хэдий гунигтай, хүнд хэцүү үе бишгүй байсан ч амьдрал минь адал явдлаар дүүрэн байжээ.

-Таныг дахин Испанид хөл тавихыг хэзээ нэгэн цагт зөвшөөрөх болов уу?

-Тас хориглочихсон зүйл уг нь байхгүй шүү дээ. Саяхан хүртэл тэнд байдаг манай Элчин сайдын яам намайг яруу найргийн наадамд урьж л байсан. Яваад очвол хилээрээ оруулах л байх. Гэхдээ өөрсдийнх нь эсрэг тэмцэж явсан хүмүүсийг Испанийн эрх баригчид хаанаас л уриалгахан хүлээж авав гэж. Тэгэхээр дуулиан шуугиан дэгдээгээд дэмий биз. Олон ч улс намайг нутагтаа оруулахгүй гэсэн, би ч өөрөө олон газар очихгүй гэж зөрүүдэлсэн дээ. Иймэрхүү асуудал одоо өмнөх шигээ намайг зовоохоо больж.

-Нас барахынх нь өмнөхөн Гарсиа Лоркад зориулсан таны шүлэг түүний харамсалтай үхлийг зөгнөсөн юм шиг байдаг.

-Тийм ээ, хачин юм шүү. Тэр уг нь дуутай шуутай, инээд алдсан залуу байсан. Түүн шиг хүнтэй би лав олон таарч байгаагүй. Амьдралд чин сэтгэлээсээ хайртай хүн байсан юм. Амьд байсан хором мөч бүрээ чинээнд нь тултал мэдэрч чадсан хүн дээ. Тийм хүнийг хөнөөсөн нь фашизмын уучилшгүй олон гэмт хэргийн нэг.

-Мигуэль Хернандест зориулсан шүлэг танд бас байдаг байх аа?

-Хернандез надад хүү шиг минь санагддаг байсан. Яруу найрагчийн хувьд надтай төстэй, манайд бараг л амьдардаг байсан юм. Харин Гарсиа Лорка нас барсантай холбогдуулж гаргасан хууль, хяналтынхны дүгнэлттэй эвлэрээгүй болоод л шоронд орсон юм шүү дээ. Өөрсдийнх нь хэлсэн ярьсан зүйл үнэн байсан бол тэд яалаа гэж түүнийг амьсгал хураатал нь хорих вэ дээ. Чилийн Элчин сайдын яамнаас шаардаад байхад ч эмнэлэгт үзүүлээгүй байгаа юм. Тэгэхээр түүнийг ч гэсэн фашистууд хөнөөсөн.

-Энэтхэгт өнгөрүүлсөн жилүүдийнхээ талаар та юу хэлэх вэ?

-Бодсон шиг минь байгаагүй ээ. Тэр хачин жигтэй орны юм болгон нь намайг гайхашруулсан. Тэгсэн хэрнээ тэнд өнгөрөөсөн сар жилүүд маань ихэд унжирч сунжирсан, бас их ганцаардал ганихрал дунд өнгөрч билээ. Тэнд байхдаа би бүр цөхөрч гүйцсэн юмдаг. Дуусдаггүй, хаяад явж болдоггүй нэг их урт кино үзэж байгаа юм шиг л байсан. Өмнөд Америк, Европын зарим зохиолчийн хэлээд байдаг нууцлаг шидийг би Энэтхэгээс мэдрээгүй. Шашин, соёлын гэхээсээ нийгмийн үзэгдэл юмс нь илүү сэтгэгдэл төрүүлж, зэр зэвсэггүй, ер юм юмгүй тэр том гүрэн надад дэндүү хүчин мөхөс, өөрсдийг нь боолчилж байсан эзэнт гүрэндээ даанч хурдан буугаад өгчихсөн мэт санагдсан. Онцгой сайхан санагддаг байсан жинхэнэ англи соёл хүртэл тэр цагийн олон хиндү шашинтныг оюун санааны хувьд доодос болгосныг хараад надад бараг л үзэн ядах сэтгэл төрж билээ.

-Таныг машинд явахдаа хүртэл үзэг, цаас нийлүүлж байхыг харсан юм байна.

-Би хаана ч, хэдийд ч бичье гэснээ бичиж чаддаг.

-Та бас дандаа гараар бичдэг байх аа?

-Осолд орж, хуруугаа хугалснаас хойш би бичгийн машин тоншиж чадахаа больчихсон юм. Тэгээд гараараа бичдэг болоод хуруугаа эдгэсний дараа буцаад машин дээрээ сууя гэтэл нэг л дадахгүй байсан. Шүлгийг гараар бичих нь илүү амьд, илүү дулаан мэдрэмж төрүүлдэг. Роберт Грейвсийн хэлснээр хүн сэтгэн бодох чадвараа сайжруулахын тулд хүний гараар бүтээгүй эд юмсаас аль болох хол байх хэрэгтэй.

-Түймрээс аль нэг бүтээлээ аврах хэрэг гарвал та ямар номоо авч үлдэх вэ?

-Нэгийг нь ч авахгүй байх. Ер нь тэднээр яах ч билээ. Оронд нь хүүхдийн амь аварсан нь дээр. Эсвэл детектив зохиолын түүвэр ч юм уу. Адал явдалтай зохиол унших нь өөрийнхөө бичсэнийг уншсанаас л дээр шүү дээ.

-Шүүмжлэгчид таны аль бүтээлийг илүү хүлээж авсан бэ?

-Тэд чинь намайг нэг бол хэтийдсэн хайраар, үгүй бол хэтийдсэн үзэн ядалтаар хэдэн хэсэг тасчаад хаячихдаг хүмүүс. Ер нь амьдрал дандаа тийм байдаг бус уу. Нэгэн зэрэг үнсүүлнэ, алгадуулна. Нэгэн зэрэг өшиглүүлнэ, илбүүлнэ. Ялангуяа яруу найрагчийн амьдрал хэзээд ийм л байдаг.

-Таны амьдралын хэв маягийг шүүмжлэгчид бас олон байдаг. Таныг хөрөнгө мөнгөтэй, даруу бус гэж ирээд л элдэв үг урсгах юм.

-Угтаа Испанид байсан үе маань надад муу нэр зүүчихсэн юм. Тэд өөрсдөө өөдөлж дэвжсэн хүмүүсээ хүлцэж чаддаггүй зантай. Кристофер Колумбаа хүртэл дөнгөлж байсан улс шүү дээ. Өрөөл бусдыг байгаа, байхгүйгээр нь ангилж ялгадаг чинээлэг испаничууд л тэгж бусдын хэрэгт хошуу дүрдэг. Би эгэл жирийн ард олныг бодож, номоо бичихийг л эрхэмд тооцдог хүн. Би хэнийг ч дарлаж мөлжөөгүй. Гэтэл 50 жил хөдөлмөрлөж байж олсон амьдрал руу минь шүлсээ үсчүүлж “Хараач. Тэр, тэнгисийн эрэг дээр байшинтай юм байна, үнэтэй дарс уудаг юм байна” гэж чичдэг. Чили нутаг маань дарс сайтай болохоор би муу дарс уудаггүй. Ердөө л ийм учиртай шүү дээ. Гэтэл Норман Мэйлер гурван нийтлэл бичээд 90 мянган доллар авдагтай адил би энд хэд гурван юм олбол “Пөөх, паах” гэцгээнэ. -“Хайрын 20 шүлэг ба цөхрөлийн дуун” таны анхны номын нэг. Тэгсэн атлаа өнөөг хүртэл мянга мянган уншигчийн ширээний ном хэвээр байна. -Энэ ном гарсан даруйдаа сая хувь зарагдсан. Одоо хоёр саяд дөх өж байгаа байх. Гэхдээ хүмүүс энэ түүврийг яагаад ингэж их сонирхдогийг би ойлгодоггүй юм. Хайр дурлалаас үүдэлтэй гуниг, цөхрөл, шаналлын тухай ном шүү дээ. Гэтэл залуучууд л шүүрч аваад байх юм. Хайр дурлал гэдэг олон тайлагдашгүй нууцтай. Энэ ном магадгүй тэр бүгдийг, эсвэл нууцын тайллыг ч дотроо агуулдаг байж мэднэ.

-Таны шүлэг найргуудыг маш олон хэл рүү орчуулсан. Бараг 30-аад хэлээр буулгасан байх. Аль хэлнийх нь орчуулгыг та сайн болсон гэж боддог вэ?

-Испанитай төстэй болохоор итали хэлээрх орчуулга л хамгийн сайн нь юм уу даа. Харин энд тэнд хамгийн их таардаг англи, франц орчуулгууд нэг л дутуу дулимаг санагддаг. Аль аль нь испани хэлний авиа зүй, хэмнэл, өнгө будгийг хөрвүүлж чадаагүй. Миний зарим шүлгийн франц орчуулгад бүр миний гэх юу ч үлдээгүй байна билээ.

-Латин Америкийн уран зохиол одоо хаахна явна вэ?

-Гондурас, Урагвайнх ч бай, НьюЙоркт хэвлэгддэг испани хэлээрх сэтг үүл ч бай бүгд л Элиот, Кафкагийн нөлөөтэй болчихож. Энэ бол соёлын колоничлол. Бид одоо хүртэл Европын дэг жаягаас гажиж чадахг үй байна. Чилийн хэдэн сая айл өрх Герман, Францаас импортолсон нэртэй хөгийн муухай шаазангийн цуглуулгатай. Түүнийгээ эзэгтэй нар нь ямар баяр бахдалтай харуулдаг гэж санана. Гэтэл тэр нь хаа сайгүй зарагддаг хямдхан шаазан л байдаг. Европоос авчирсан гээд л тэгж өргөж тахиж байгаа нь үнэхээр гутамшиг шүү.

-Таныг Хорхе Луис Борхест дурамжхан ханддаг гэж шүүмжлэх хүмүүс байдаг. Энэ үнэн үү?

-Борхесийг шүүмжлэх нь оюунлаг хүрээнийхэнд байх л асуудал. Тэр нь ихэвчлэн нийгэм, соёлын ялгаанаас болдог. Харин дайсан гэж яривал миний дайсан дунд нэг ч зохиолч байхгүй гэдгийг өчье. Миний дайсан бол империализм, бас Вьетнамын дээрээс бөмбөг хаясан капиталистууд. Түүнээс биш Борхес миний дайсан биш. Тэр чинь гайхамшигтай зохиолч шүү дээ. Испани хэлтнүүд, латин америкчууд бүгд түүнээр бахархдаг. Түүнээс өмнө европ зохиолчидтой жиших нэг ч том зохиолч бидэнд байгаагүй. Сайн зохиолчид байсан ч гэсэн хэн нь ч Борхес шиг дэлхийн зиндаанд хүрээгүй. Түүнийг би хамгийн шилдэг нь гэж хэлэхгүй. Гэхдээ тэр Өмнөд Америкийн үүд хаалгыг дэлхий дахинд нээж өгсөн. Хүмүүс намайг түүнтэй сөргөлдүүлэхийг хүсдэг. Миний хувьд тэр орчин цагийн дэлхийн ертөнцийн талаар юу ч мэддэггүй хүн. Тэр ч гэсэн намайг юу ч ойлгодоггүй гэж боддог. Тэгэхээр бид хоёр энүүхэндээ хайнцчихсан гэсэн үг.

-Залуу яруу найрагчдад та ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Юу ч зөвлөх вэ дээ. Бүгд л өөр өөрийнхөө замыг сонгодог шүү дээ. Алив саад бэрхшээлийг хүн биеэр туулж л ард нь гардаг жамтай. Харин нэг зүйл сануулахад улс төрийн сэдэвтэй шүлэг найргаас хол яваарай гэж зөвлөе. Тийшээ орохын тулд эхлээд бусад бүх төрлийн яруу найргийг оролдож үзэх хэрэгтэй. Нэгэнт тэр замыг сонгосон бол яруу найргаас, бүр уран зохиолоос урвахыг шаардсан хүнд ял хүртэл байдаг юм шүү.

 Г.ЛХАГВА 

http://www.mongolnews.mn/i/51680

1979 оны Нобелийн Энхтайвны шагналт Тереза эх (1910-1997)-ийн жинхэнэ нэр нь Агнес Гонжа Бояжу юм. Тэрбээр албани хүн ч 12 настайд нь анх төрсөн хүсэл мөрөөдлөө даган 1931 онд Энэтхэгт очин гэлэнмаа, 1948 онд тус улсын иргэн болжээ.

Тереза эх 18 настайгаасаа эхлэн насан эцэслэтлээ буюу 70 гаруй жил мянга мянган ядуусыг өргөж тэтгэсэн бөгөөд байгуулсан буяны байгууллага, сүм хийдүүд нь өдгөө 130 гаруй улсад үйл ажиллагаа явуулж байна. Түүний 1989 оны арванхоёрдугаар сард “TIME” сэтгүүлд өгсөн ярилцлагыг товчлон хүргэе.

-Та өнөө өглөө юу хийсэн бэ?

-Залбирсан.

-Хэдэн цагт?

-Дөрөв хагаст.

-Дараа нь юу хийв?

-Бид үйл бүрээрээ залбирлаа үргэлжлүүлэхийг хичээдэг. Амьсгал хурааж байгаа юм уу, өвчтэй, зовлонтой хүнийг асарч сувилахдаа, ойр дотныхондоо хаягдаж, хайр халамж үзэхгүй байгаа нэгэнд туслахсан гэж хүсэхдээ ч бид бурхантай хамт байж, тэр үйл маань бурхны төлөөх залбирал болдог.

-Таныг шашны сайн үйлстэн гэдгийг бүгд мэднэ. Гэхдээ таны үнэн сүсэг бишрэлийг хүмүүс ойлгодог болов уу?

-Мэдэхгүй юм даа. Би хүмүүст ядуусын амьдралыг харах боломж олгодог. Хүн бүр ийм амьдрал ямар байдгийг харах хэрэгтэй. Залуучууд хамаг байдгаа орхиод над дээр ирж байна. Итгэхийн аргагүй ч гэсэн энэ их сайхан хэрэг шүү. Сайн дурынхан маань янз бүрийн л хүмүүс байдаг.

-Таныг эмэгтэй хүн болохоор ажлыг тань хүмүүс арай эергээр хүлээж авдаг болов уу?

-Тэгж бодож байгаагүй юм байна.

-Гэхдээ таныг Эх гэдэг учраас дэлхий нийт таны ажилд илүү хүндэтгэлтэй ханддаг гэж бодохгүй байна уу?

-Хүмүүс ганц надаас болж бидний ажлыг анзаарч байгаа юм биш. Гэлэнмаа нарын маань ажлыг л үнэлж байгаа хэрэг. Урьд нь хүмүүс ядуусын тухай зөвхөн ярьдаг байсан. Харин одоо тэдэнтэй харилцаж байна. Энэ их том ялгаа. Үгээгүй ядуус үнэхээр байдгийг, хэн ч хүсдэггүй, хэнээр ч хайрлуулдаггүй хүмүүс байдгийг одоо бүгд мэдэх боллоо. Гудамжинд амьдардаг хүмүүсийг өмнө нь хэн ч хайхардаггүй байсан. Бид Калькуттын гудамжнаас 54 мянган хүн цуглуулсан. Тэдний 23 мянга нь Калигат дахь манай асрамжийн газарт амьсгал хураасан даа.

-Та маш амжилттай яваа хүмүүнлэгийн үйлстэн. Яаж энэ өндөрлөгт хүрэв?

-Бид өглөө бүрийг залбирлаар угтаж, үдэш бүрийг залбирлаар үддэг. Өдөрт дөрвөн цаг залбирдаггүй байсан бол би энэ ажлыг долоо хоног ч хийж чадахгүй байсан байх.

-Бурхны элч гэдгээ мэдрэх ямар байдаг вэ?

-Бүх зүйл бурхны тааллаар болж байгаа. Бурхан сүр жавхлангаа өчүүхэн зүйлээр дамжуулан харуулахыг хүсэж дээ гэж боддог.

-Та өөрийгөө өчүүхэн зүйл гэж боддог гэж үү?

-Тийм ээ, үүндээ эргэлздэггүй.

-Өөрийгөө онцгой гэж боддоггүй хэрэг үү?

-Боддоггүй. Миний хийсэн бүхэн бурхны л ажил. Би ердөө түүний гар дахь харандаа. Бодох, зурах нь түүний ажил. Харандаа бол үүргээ л гүйцэтгэнэ. Энгийнээр бодоход бидний бүтээсэн бүхэн бүтэшгүй зүйл шүү дээ. Харин бурхны бүтээл болохоор л өдий зэрэгтэй яваа юм. Бидний хэн нь ч ийм гайхамшигтай зүйл бүтээж чадахгүй.

-Бурхны танд өгсөн хамгийн том бэлэг юү вэ?

-Ядуус.

-Яагаад тэр билээ?

-Тэдэнтэй байхдаа би бурхныг дэргэдээ байхыг хором бүрт мэдэрдэг.

-Калькуттад та жинхэнэ өөрчлөлтийг авчирч чадсан уу?

-Чадсан гэж бодож байна. Эндхийн хүнд хэцүү амьдралыг хүмүүс мэдэх болсноор хиндү шашинтай маш олон хүн бидэнтэй нийлж, ядууст туслах болсон. Тэд ядуусыг хооллож ундалж, асарч халамжилж байна. Гудамжинд үхэж байгаа хүний хажуугаар одоо хэн ч зүгээр өнг өрөхөө больсон. Ядуурал ямар байдгийг бид дэлхий дахинд таниулсан.

-Хиндүизмын талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Би бүх шашныг хайрладаг. Гэхдээ өөрийнхөө шашинд илүү хайртай. Үүнийгээ л хиндү шашинтнуудад батлахыг оролддог доо.

-Та болон Ромын хамба II Иоанн Павел нарын католик шашинтнууд одоогийн өрнийн амьдралын хэв маягт шүүмжлэлтэй ханддаг. Материализм, үр хөндөлт зэргийн эсрэг та олон удаа дуугарсан.

-Би нэг зүйлийг үргэлж хэлдэг. Эх хүн үрээ хөнөөвөл хорвоо ертөнцөд хөнөөж мөхөөх өөр зүйл үлдэнэ гэж үү. Үүнийг тайлбарлах түвэгтэй ч би ингэж л боддог юм. Үр хөндөх нь зарим талаар эмэгтэйчүүдийн тусын тулд хийж буй сайн үйл байж болох ч хэнд ч хэний ч амийг таслах эрх байхгүй. Бөмбөг дэлбэрч, хүмүүс энд тэндгүй үймж бужигнахад хөөрдөг хүн байдаг. Томчуудын хувьд хорвоо ертөнц гэдэг сэтгэл хөдлөм зугаатай газар байж болно. Гэхдээ өчүүхэн төдий ч авиа гаргаж чадахгүй, хэвлий дотор байгаа бяцхан амины тухай бод л доо. Түүнд зугтах газар ч байхгүй. Төрөөгүй хүүхэд гэдэг ядуу хүнээс ч илүү хөөрхийлөлтэй амьтан юм.

-Эд хөрөнгөнд шунах нь үүнээс ч дутахгүй аюултай зүйл үү?

-Бодох зүйл их байгаа болохоор энэ талаар би тодорхой хэлж мэдэхг үй нь. Шашны зам мөр хөөсөн бидэн шиг хүмүүс хөрөнгө зоорь хураах биш, эд баялагтай байх ямар байдгийг мэдэхгүй. Гэхдээ хүн гэдэг өмчирхөх зүйл олонтой байх тусам хүлээстэй, харамч болдгийг мэдэх юм. Хэдий бага юмтай байна, төдий чинээ эрх чөлөөтэй байна. Үгээгүй хоосон байна гэдэг ямар нэг нүглийн төлөөс, хүлцэнгүй байдал биш, харин ч эрх чөлөө юм. Манай энд эд хогшил, тавилга гэх юм байхгүй. Зурагт ч байхгүй. Энэ том байшин л гэхэд зочид ирэхээр хэрэглэдэг ганцхан сэнстэй. Гэлээ ч бид жаргалтай л байна.

-Баян чинээлэг хүмүүсийг та юу гэж боддог вэ?

-Хүн бэлтэй байх тусмаа л ядуу байдаг шүү дээ. Ажаад байхад тэд их ганцаардмал байдаг. Бас хэзээ ч ханаж цаддаггүй. Хүн бүр адилгүй болохоор бүгд тийм биш л дээ. Гэхдээ л тэд үргэлж л нэг юмаар дутаж явдаг. Хүнийг хөрөнгө мөнгөнөөс салгах амархан. Харин ядуу тарчиг амьдралаас, хайр халамж хүсэмжлэх сэтгэлээс хагацаах хэцүү шүү.

-Таны очиж үзсэн газруудаас сэтгэлийг тань хамгийн их эмзэгл үүлсэн нь ямар газар вэ?

-Сайн санахгүй байна. Зовж, шаналж байгаа хүнийг харах хэцүү байдаг. Элэг бүтэн амьдрал нь үгүй болж, хайртай дотны хүнээ алдсан хүмүүсийг харах, гэр бүл нь гэр бүл шиг байхаа болиход хүүхэд хамгийн их шаналахыг харах хэзээд өр өвдөм байдаг. Тэдэнд юугаар ч тусалж чадахгүйгээ мэдрэх бүр ч аймшигтай.

-Харин хамгийн жаргалтай нь гэвэл ямар газрыг хэлэх вэ?

-Калигатаа л хэлнэ дээ. Удаан зовж зүдэрсэн хүн амьсгал хураахдаа амар амгаланг мэдрэхийг харна гэдэг аз жаргал. Дутуу гуцуу амьдралтай ч элэг бүтэн байгаа гэр бүлийг харна гэдэг аз жаргал. Ер нь үгээгүй ядуус л аз жаргалын үнэ цэнийг мэддэг юм даа.

-Олон нийтийн амьдралыг өөрчл өх хүчтэй, эрх мэдэлтэй улст өрчдийг та ажлаа сайн хий гэж ятгамаар санагддаг уу?

-Үгүй дээ. Харин ч эгэл жирийн хүмүүстэй баяр хөөрийг нь хуваалцаач гэж хэлмээр санагддаг. Улстөрчид ядарч зүдэрсэн хүмүүсийг над шиг хооллож ундалж чадахгүй байх. Гэхдээ ард олны амьдралыг өөд татахын тулд аж байдлыг нь мэддэг байх хэрэгтэй. Намайг хүмүүст идэх загасыг нь зүгээр өглөө, оронд нь загас барих уургыг нь өгөөч гэдэг. Тэр хүмүүст би хэлдэг юм, “Энэ хүмүүс чинь уурга барих нь бүү хэл хөл дээрээ ч зогсож чадахгүй байна” гэж. Эхлээд тэднийг тэнхрүүлж байж би эрх барьж байгаа хүмүүст нь хүлээлгэж өгнө. Харин тэд уургыг нь өгөх үүрэгтэй.

-Дэлхий нийт таны тухай тун бага мэддэг. Хувь хүний тань талаар илүү ихийг мэдмээр байх юм.

-Миний тухай мэдмээр байвал манай эндхийн ядуусыг ирж хар. Би ядуусыг л өргөж тэтгэх хүсэлтэй, тэднийг гэр бүлтэйгээ амар амгалан, аз жаргалтай амьдраасай гэж л хүсдэг жирийн нэг гэлэнмаа.

-Шашингүйн үзэлтэн гэдгээрээ алдартай, коммунист Этиопын зартай дарангуйлагч Менгисту Хайле Мариамаас та “Өнөөдөр залбирсан уу” гэж асууж зүрхэлсэн хүн. Яагаад тийм эрсдэлтэй зүйл хийсэн юм бэ?

-Тэр бидэнтэй л адил хүн шүү дээ. Хятадад очиход нэг албаны хүн надаас “Коммунист хүнийг та юу гэж боддог вэ” гэж асуухад нь би “Бурхны хүү” гэж хариулсан юм. Дараа өдөр нь Хятадын хэвлэлүүд “Тереза эх коммунистуудыг бурхны хүүхэд гэлээ” гэж бичиж байсан. Маш олон жилийн дараа “бурхан” гэдэг үг Хятадын сонин хэвлэл дээр гарсан нь тэр шүү дээ. Үнэхээр сайхан явдал байсан. Тэр мэдрэмжийг юутай ч харьцуулшгүй.

Г.ЛХАГВА

http://www.mongolnews.mn/w/51351

“Б.Лхагвасүрэнгийн садизм”, “Дун д жуу даас  дурныханд буюу аугаа их түүхэн романууд”,  “Шүүдэр цэцэг ч гэх шиг…” зэрэг шүүмжийн нэ­рийг уншингуут утга зохиолын хүрээнийхэн  Г.Батсуурийн тухай ярих гэж буйг минь андахгүй.  Орчин цагийн Монголын уран зохиолын  хөгжлийн төлөө сэтгэлээ чилээн, олон хүнд  адлуулж чичлүүлэн байж шүүмж бичдэг  түүнтэй ярилцлаа. Амьдралд нь дуслын төдий  ч нэмэргүй атал энэ ажилдаа хачин дуртай,  ихэнх цагаа ном уншихад зарцуулдаг “гаж”  нэгэн. Гэм нь номоо тун “хайр гамгүй” эдэлдэг  гэсэн. Шүүмжлэгчийн ажил тийм хойно яалтай  ч билээ.

-Уран зохиолыг хэзээнээс шүүмжлэгчийн нүдээр харж эхэлсэн бэ?

-Оюутан байх үеэсээ уран зохиолыг арай өөр  өнцгөөс хардаг болсон. Би Багшийн дээд сур- гуулийг төгссөн. Намайг оюутан байхад буюу  1990-ээд оны дундуур манай утга зохиолын  ертөнц нэлээд “бужигнаантай” байсан шүү дээ.  Гэхдээ тэр үед шууд шүүмж бичээгүй. Шүүмж  судлал гэдэг бол зүгээр л онгодоороо бичдэг  шүлэг найргаас өөр зүйл. Гадаад, дотоодын утга  зохиолыг харьцуулж унших, олон талын дүгнэлт  хийхээс эхлээд хүнийхээ хувьд боловсрох  шаард лагатай. Тиймээс таван жилийн өмнөөс  л шүүмжээ бичиж эхэлсэн дээ. Анхны шүүмж  маань “Чойномын шүлгүүдийн доошоо орох  зарим шалтгаан” нэртэй.

-Сүүлийн үед таны бичсэн хурц хурц  шүүмжүүд цахим ертөнцөд шуугиан тарьж  байна. Тэр нь ихэвчлэн олон нийтийн  таашааж уншдаг, хамгийн их борлуулалттай  номуудыг “барьж” авсан байх юм.

-Заавал тэр номуудыг нь шүүмжлээд, муулаад өгье гэсэн зорилго надад байхгүй. Манай  утга зохиолын салбар нэг л болохгүй байгаа  учраас үгээ хэлэх нь шүүмжлэгч хүний үүрэг.  Хэн дуртай нь, юу ч хамаагүй бичдэг болсон  энэ үед тэр хүмүүсийг өөрсдийнх нь байх ёстой  байранд нь аваачих шаардлага гарч байна. Бас  Д.Галбаатар, С.Энхбаяр тэргүүтэй багш нарын  минь нөлөө, өгсөн үүрэг ч бий. Би тухайн  зохиолыг олон талаас нь судалж байж бодитой,  хөдөлшгүй баримтад тулгуурлан шүүмжээ  бичдэг. Хүмүүс намайг хэтэрхий хурц ширүүн,  нэг талаар доромж маягтай бичлээ гэдэг.  Түүнийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ тэгж хатуухан  хэлж байж л уншигчдын ч анхаарлыг татаж,  зохиолчийнх нь толгойд ч юм бодуулж чадна  шүү дээ. Утга зохиолын шүүмж гэдэг зүйлийг  одоо уншигчдад ойртуулах, ойлгуулах цаг  болсон. Хуучин цагийнх шиг хяналт байхгүй  учраас мэргэжлийн хүмүүс л алдаа оноог  нь хэлж, ялгаж салгахгүй бол хэдий болтол  урсгалаараа явах вэ дээ.

-Та өөрөө шүлэг зохиол бичдэг үү?

-Уран зохиолд багаасаа дурласан. Оюутан  байхдаа шүлэг бичдэг байсан. Гэхдээ нэгийг нь  ч хэвлүүлж, олны өмнө уншиж байгаагүй. Дээр  би нэг телевизэд ярилцлага өгөхдөө “Байдаг  л нэг яруу найрагч болчихож болно ш дээ”  гэчихсэн чинь олон хүний дургүйг хүргэсэн юм  шиг байна лээ. Уг нь би үнэнийг хэлсэн. Одоо  манайд нэг л их гунигтай, усан шүлэг хаа сайгүй  байна. Яаж ийж байгаад нэг том зохиолчоор  өмнөх үг бичүүлчихээд, бараг өнөөхөөсөө  жаахан ном гаргана. Тэдний нэг болоод яах  юм бэ. Тэгээд ч багш нарынхаа жишээнээс  харж байхад шүүмжлэгч хүн өөрөө уран бүтээл  туурвидаггүй бололтой.

 -Шүүмжлүүлсэн хүмүүс тань руу утасдана биз?  

-Шүүмжлэгч хүн байнга л дайралтад өртдөг  шүү дээ. Гэхдээ манайхан их сонин сэтгэлгээтэй  хүмүүс юм биш үү. “Чи намайг тэгж хэлээд  байхдаа яадаг юм” гэж надад шууд хэлдэггүй.  Зарим нь фэйсбүүк хуудастаа сэтгэгдэл  үлдээнэ. Ихэнх нь багш нар луу минь утасдаад  гомдол мэдүүлдэг гэсэн.  Саяхан би Б.Сарантуяа зохиолчийн түүхэн  романуудын талаар шүүмж бичсэн. Тэр хүн  шүүмжийг минь маш тайвнаар хүлээж авсан  байна лээ. Б.Сарантуяа өөрөө утга зохиолын  ажилтан мэргэжилтэй хүн учраас шүүмжийн  талаар тодорхой ойлголттой болоод тэгсэн  байх. Түүнээс биш мэргэжлийн зохиолч бус  хүмүүс бол андашгүй, урдаас өрвөлзөөд л  байдаг юм. Гэхдээ одоо ч би “цайрчихаад”  байгаа хүн дээ.

-Хэрэв та зохиолч байгаад, бичсэн  номыг тань хүмүүс яг таных шиг хурцаар  шүүм жилсэн бол хэр улайж, бантах байсан  бол?

 -Эвгүй л дээ. Би тэр мэдрэмжийг мэдэж  байна (инээв). Маш сонин байдалд орж  байгаа. Бараг дахиад юм бичихээргүй ч болж  мэдэх байх. Зарим үед арай л хэтрүүлчихсэн  юм болов уу гэж бодохоор шүүмж ч байдаг.  Гэхдээ би уран зохиолдоо хайртай, бичиг цаас  нийлүүлдэг бүхнийг үнэлдэг учраас л энэ зам нь  хог шороотой хутгалдчихгүй, ариун байгаасай  гэж хүсдэг. Ялангуяа 1990-ээд оныхонд би их  хайртай. Тэднийг өмнөх үеийнхнээ давсан  томоохон бүтээл гаргаасай гэж чин сэтгэлээсээ  хүлээдэг.

-Та нээрээ саяхан Ч.Лодойдамба,  С.Удвал, Д.Пүрэвдорж, С.Эрдэнэ, гуай  тэргүүтэй хууччуулыг зэгсэн хатуу шүүмжил сэн байсан. Та багадаа “Тунгалаг  тамир”-ыг уншиж, “Хөх даалимбан тэр- лэг”-ийг цээжилж байсан л биз дээ?

 -Тийм. Дээрх зохиолч нарыг би хүндэтгэдэг,  хийсэн бүтээснийг нь ч үнэлдэг. Би монгол  хэл, өв соёл, зан заншилдаа хайртай. Гэхдээ  тийм шүүмж бичлээ гээд тухайн үедээ хийсэн  юмтай мундаг хүмүүсийг үгүйсгэж байгаа хэрэг  биш шүү. “Тунгалаг тамир”, “Их хувь заяа”-г  хэдэн үеэрээ шүтээд, Ч.Лодойдамба, С.Удвал,  С.Эрдэнэ гэж агуу амьтад байсан хэмээн орой  дээрээ залчихаад, үүнээс цааш газар үгүй  гэдэг шиг суугаад байвал бид яаж өсөх юм бэ.  Бид чинь шинэ цагийн хүмүүс. Нүдээ нээгээд  хар л даа. Тиймээс миний хэлэх гээд байгаа  санаа бол өмнөх үеийнхээ аваргуудыг давсан  уран бүтээл туурвиж чадахгүй бол чи зохиолч  байгаад хэрэггүй. Уламжлал, шинэчлэл гэдэг  чинь энэ. Уламжлалыг шинэчилж байж хөгжил  ирдэг, тэгсэн цагт уран зохиол мөн чанараараа  үлдэнэ. Галаа багш маань намайг анх шүүмж  бичиж байхад “Чи надаас илүү бичихгүй бол  шүүмжлэгч байхын хэрэггүй” гэж хэлсэн.

-“Өөрөө бичиж чадахгүй байж хүний  юмыг шүүмжиллээ” гэдэг үгээр манайхан  хариугаа авдаг шиг санагддаг.

-Яалт ч үгүй үнэн. Гэхдээ ингэж хэлж  байгаа хүмүүсийн хувьд бол зүгээр л  нэгэнтэйгээ барьцсан явдал гэж би ойлгодог.  Угтаа шүүмжийн үүрэг бол уран бүтээлчийг  мэргэжлийн үүднээс нээж харуулах зорилготой  болохоос хэн нэгнийг байгаа болгож аваад,  зад муулахын нэр биш л дээ. Сайн бол сайн,  муу байвал мууг нь үнэнээр хэлэх хэрэгтэй.  Тэгэхгүй байгаа учраас өдөрт хэдэн арваараа  хэвлэгдэж байгаа номуудын дунд толгой  эргэдэг. Уншигчдыг төөрөгдүүлдэг бас нэг зүйл  бол төр засгаас өгдөг шагнал. Аль социализмын  үеийн Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон  гэдэг шагналыг одоо хүртэл хүмүүст олгоод,  нөгөөдүүл нь ч сүрхий баярлаад байдгийг би  үнэхээр ойлгодоггүй.

 -Тэгээд энэ олон номон дунд төөрөлдсөн  уншигчдад та ямар ном уншихыг зөв лө- мөөр байна вэ. Аюурзана, Өлзийтөгс л мун – даг гэсэн, эсвэл “Ногоон нүдэн лам” гэж  бестселлер ном байна, тэрийг л уншъя гэж  нэгнээ дуурайх хүн олон байдаг шүү дээ.

-Зөвхөн Аюурзана, Өлзийтөгс л мундаг  гэж ойлговол мэдээж өрөөсгөл. Дээр үеийн  сайхан зохиолууд байна шүү дээ. Жишээ нь, би  хүмүүст Л.Түдэв гуайн “Оройгүй сүм” романыг  уншихыг зөвлөдөг. Хэдийгээр социализмын  үед бичсэн хэдий ч тэнд ламыг дүрслэхдээ хүн  гэдэг талаас нь харуулдаг. Хэлмэгдүүлэлтийн  талаар ном уншихыг хүсвэл “Ногоон нүдэн  лам”-ын оронд С.Эрдэнэ гуайн “Хойд насандаа  учирна”, С.Пүрэвийн “Усны гудамж” хэмээх  хоёр романыг уншихад хангалттай. Бас Пүрэв  гуайн “Уулын намар” туужийг нэг уншчихад  Алимаа бүсгүйн амьдралаар дамжуулан  эмэгтэй хүний дотоод ертөнцийг таньж,  ухаарал авна. Д.Норовын “Сэрэвгэр хадны  зэрэглээ”, Д.Батбаярын “Цахилж яваа гөрөөс”,  П.Баярсайханы “Хөх туурийн тал” зэрэг  зохиолыг уншихад монгол хүний мөн чанарын  тухай өргөн ойлголттой болно. Сүүлд гарсан  номуудаас дурдвал До.Цэнджавын “Хөх жавар”  тууж, Н.Нагаанбуугийн “Алтайн тэнгэр” сайн.

-Та хэдэн хүүхэдтэй вэ. Хүүхдүүд тань  “өнөөдүүлийн” зохиолоор л хүмүүжиж бай- гаа. Хүүхдүүдийнхээ унших номонд ямар  цензур тавьдаг вэ?  

-Ямар ч гэсэн манай гэрийнхэн солонгос  савангийн дуурь үздэггүй. Манайх гурван  хүүхэдтэй. Охин маань Москвад сурдаг. Би  охин руугаа философи гэж иймэрхүү юм байдаг,  яруу найргийн хөгжил ийшээ хандаж байна,  манайхаас энэ энэ зохиолчийн ийм бүтээлийг  уншихад зүгээр гэсэн зөвлөгөө маягийн юм  хэлж, цахим шуудан явуулдаг. Гэхдээ эдийн  засгийн чиглэлээр сурч байгаа тэр нөхөр миний  явуулсан зүйлүүдийг хэр уншдаг юм бүү мэд.  Саяхан манай хүүгийн ангийнхан эцэг, эхийн  ажил гэж хийгээд, надаас зөвлөгөө авсан юм.  Тэгэхэд нь наймдугаар ангийн хүүхдүүдэд  дэлхийн болон Монголын уран зохиолоос ямар  бүтээл уншвал зохистой вэ гэсэн жагсаалт  гаргаж өгсөн. Оюутнууддаа бас энэ тал дээр их  зөвлөдөг. Энэ мэтээр бага багаар нөлөөлөхийг  хичээдэг. Шууд бүх зүйлийг үгүйсгэж болохгүй.

-Таны шүүмжийн хэдэн хувь нь магтсан,  хэд нь өөлж буруутгасан байдаг бол гэдгийг  дэнсэлж үзсэн үү?

 -Үзсэн. “Би дандаа хүн муулаад байдаг юм  биш биз дээ” гээд тоолсон. Ихэнх нь эерэг,  магтаалын шүүмж байна лээ. Гэтэл тэр нь  хүмүүст нэг их хүрдэггүй юм шиг. Магадгүй  магтаал хаа сайгүй болчихсонтой холбоотой  байх л даа. Хурцхан шүүмжилж буруутгасан  бүтээлүүд нь болохоор их хурдан олонд түгэж,  амнаас ам дамжин яригддаг юм байна.

 -Уран зохиолын шүүмж бичээд амьд- ралаа залгуулах боломж манайд байхгүй нь  ойлгомжтой. Та багшилдаг гэл үү?

 -Дээр үед бол шүүмж бичээд шагнал авдаг  байсан л гэдэг. Одоо бол тийм зүйл санахын ч  хэрэггүй. Би УИХ-ын Тамгын газарт ажилладаг  хүн шүү дээ. Хажуугаар нь Монгол Улсын их  сургуульд багшилдаг. Утга зохиолтой ойр  байх хүсэл сонирхлоо дагаад тэнд ихэнх цагаа  өнгөрүүлдэг гэхэд болно.

-Та амьдрал дээр хэр шүүмжлэгч вэ?

-Ер нь шүүмжилдэг байж магадгүй шүү.  Хүүхдүүд “Би өөрөө мэдэж байна, та юм бол- гоныг шүүмжлэх гээд байна” гэдэг. Гэхдээ  найз нөхөд, хамт олонтойгоо байхдаа тэр бүр  шүүмжлээд байдаггүй. Бусадтай их нийтэч  байдаг. Ямар сайндаа найзууд маань “Чи ийм  энгийн, найрсаг атлаа шүүмжээ бичихээр л тэс  өөр хүн шиг болчихдог” гэцгээдэг.  Сүүлийн үед сэтгүүлзүйн найруулгаар зохиол  бичих болсонд тэр ихэд эмзэглэдэг гэсэн. Уран  зохиол бол сэтгүүлзүй шиг тайлбарладаггүй,  үгийн ид шидээр дүрсэлж бичдэг ертөнц  учраас бүх мэдээллийг зохиолчийн зүгээс өгөөд,  уншигчийн өмнө бэлэн “хоол” тавих утга гүй  гэдэг үнэн биз. Бас түүний мөрөөддөг үндэст­ нийхээ түүх, домог, онцлогийг харуулсан  хүүхэлдэйн киног удахгүй монголчууд бүтээнэ  гэдэгт итгэнэм

Л.ГАНЧИМЭГ

http://www.mongolnews.mn/i/51703

Орчин үеийн өндөр хүчин чадалтай, оношилгооны тоног төхөөрөмжөөр иж бүрэн хангагдсан хуруу дарам эмнэлэг манайд байдгийн нэг нь “Улаанбаатар Сонгдо” юм. Анх БНСУ-ын хөрөнгө оруулалттай байгуулсан энэ эмнэлэг өдгөө монголчуудын мэдэлд шилжсэн. Үүний ачаар сүүлийн жилүүдэд манайхан харь орныг зорьж, өмнөх шигээ хэтэвчээ хоосортол явж, оношилгоо, эмчилгээ хийлгэх нь бага ч болов цөөрч байгаа. Гэсэн ч Монголд эмчлэх боломжгүй олон өвчин байсаар, иргэд гаднын орныг зорьсоор л байна. Тэгвэл монголчууд тун удахгүй энэ байдлаасаа салах нь. Учир нь Тайландын Вант улсын Бангкок хотын “Бумрунград” олон улсын эмнэлэг жил гаруйн дараа Монголд үүдээ нээх гэж байна. Эднийх “Улаанбаатар Сонгдо” эмнэлгийн хувьцааны хяналтын 51 хувийг авч, хөрөнгө оруулалт хийхээр хоёр тал тохиролцсон юм. Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 1-нээс ийм статустай болсон гэсэн үг. Ийнхүү хамтын ажиллагаагаа эхлүүлснээр тус хоёр эмнэлэг нэгдэн, “Сонгдо Бумрунград” нэртэйгээр үйл ажиллагаа явуулах аж. Тус эмнэлгийг “Улаанбаатар Сонгдо”-гоос гурав дахин том байхаар зураг төслийг нь хийж эхэлсэн байна. “Улаанбаатар Сонгдо” эмнэлгийн ерөнхий захирал Б.Болдсайхантай энэ талаар ярилцлаа.

 -Гаднын хөрөнгө оруулалттай эмнэлэг зах зээлийн зарчмаар бий болох нь сайн хэрэг. Гэхдээ төрийн хяналт, хязгаар байх шаардлагатай болов уу. Сүүлийн үед гаднын олон эмнэлэг манайд төлөөлөгчийн газраа нээж байна. Баттай бус эх сурвалжийн мэдээлснээр гадаад руу өвчтөн зуучилдаг 50 гаруй байгууллага байдаг бололтой. Сул орон зай бүхий манай буурай орныг зорьж, ашиг олох гэсэн гаднынхныг буруутгах аргагүй юм. Гэхдээ иймэрхүү байдлаар харийн эмнэлгүүд Монголын эрүүл мэндийн зах зээлийг залгих вий гэсэн хар олны дунд байна. Энэ талаар яриагаа эхлэх үү?

-Өвчтөн зуучилдаг байгууллага олширч байгаа нь үнэн. Өөрөөр хэлбэл, монголчуудыг гадагш зуучлаад Монголын валютыг гадаадад гаргуулж байна. Ийм газар олноор байгуулагдах нь Монголд ямар ч ашиггүй. Тэд нэг ч тоног төхөөрөмж оруулж ирэхгүй, сургалт сурталчилгаа явуулахгүй учраас манай эмнэлгүүд сайжрахгүй. Харин гаднын эмнэлэг орж ирэх асуудал үүнээс шал өөр. Би хувьдаа гаднын өндөр хүчин чадалтай, дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн эмнэлэг Монголд нээгдээсэй гэж боддог. Ингэж гэмээнэ Монголын эмнэлэг БНСУ-ын, Тайландын, Тайванийнхтай адил түвшинд очно. Эмч сувилагч нарын эмчилгээ, оношилгоо, хагалгаа, үйлчилгээ сайжирна. Тоног төхөөрөмжөөр ч хангагдана. Гэтэл бид байгаадаа сэтгэл ханамжгүй, бүх эмнэлгээ, эмч, сувилагч нараа харааж зүхээд гадагшаа явж эмчилгээ хийлгэж байна. Тэгсэн хэрнээ гаднаас “юу” ч оруулж ирдэггүй. Тэр ноу хау, менежментийг нь яаж эх орондоо оруулж ирэх вэ, хамгийн багаар бодоход үйлчилгээ, мэдээллийн сангаас авахуулаад нэгдсэн системгүй. Бүгд л сумын эмнэлэг шиг навсайсан картан дээр бичдэг хэвээрээ. Эмнэлэг байгуулагдана гэдэг гадаадын хөрөнгө оруулалт орж ирдэгтэй л адил шүү дээ. Гэхдээ уул уурхайгаас хамаагүй давуу. Өндөр мэдлэгт суурилсан оюуны хөрөнгө оруулалт орж ирнэ гэсэн үг.

-Хувийн болон улсын эмнэлгүүдэд гаднын эмч нар олноор ажиллах болсон. Тухайлбал, Японы эмч нар сүүлийн арав гаруй жил Монголд ирж хагалгаа хийж байна. Гэтэл тэд манай эмч нарт зааж сургахгүй байна гэж шүүмжилдэг. Тэгвэл “Бумрунград”-ын эмч нар Монголын мэргэжил нэгт нөхдөдөө юм заах болов уу?

-Хоёр талтай л даа. Гаднын эмч нар түр хугацаагаар ч болов манайд ирж эмчилгээ, хагалгаа хийж байгаа нь сайн хэрэг. Монголчууд тэднээс огт суралцахгүй байна гэвэл бас үгүй. Тухайн эмч нарын авхаалж самбаа, хүсэл зориг, бас гэрээний нөхцөлөөс хамаарна. Юу ч зааж сургахгүй нутаг буцаж байгаа бол тийм ч таатай биш. Би Японы эмч нарын багтай арав гаруй жил хамт ажилласан. Сайн, муу тал бий. Сайн нь олон арван хүүхдэд хагалгаа хийж, эмчилж, эдгээсэн. Япон профессорууд өөрөө үзгээ ч барьдаггүй. Үзлэг хийхээс эхлээд хагалгаа хийх хүртэл бүх зүйлийг нь залуу эмч нар, оюутнууд нь бэлдэж өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, нэг хүн олон дагуултай. Тэд нь л баллачих гээд байдаг талтай. Дутагдалтай тал нь загас барихыг заахын оронд бэлэн загас авчирч өгөөд байгаа юм. Хэдийгээр хүүхдүүдэд хагалгаа хийж байгаа нь сайн ч манайд тоног төхөөрөмж, сургалт нь бага үлддэг. Хэдхэн хоног хагалгаа хийж бужигнуулчихаад явдаг тал бий. “Бумрунград”-ын хувьд манай эмнэлгийн хөрөнгө оруулагчаар, хамтрагчаар Монголд орж ирж байгаа. Эмч, сувилагч, менежмент, санхүүжилт гээд бүх юмаа 50, 50 хувиар хариуцаж, хариуцлагаа ижил түвшинд хүлээнэ. Өөрөөр хэлбэл, Монголын эмнэлгийг хамтарч байгуулж байна гэсэн үг. Тиймээс эхнээсээ эмч, сувилагч, ерөнхий эмч, менежер, санхүүгийнхэн нь Монголд ажиллаж байна. Манай эмч нарыг харилцан солилцоод, эргэлтэд оруулж, энд тэдний эмч, сувилагч нар, тэнд ч манайхан ажиллаж, харилцан туршлага солилцох юм.

-“Бумрунград”-ын салбарыг Монголд нээх гэж байна. Энэ бол нэр төдий зүйл биш. Эмч, сувилагч, менежмент, харилцаа, эмчилгээ, бүртгэл, асаргаа гээд бүхий л үйлчилгээ, стандартыг оруулж ирнэ гэж ойлгоё. Ирээдүйгээ хэрхэн төсөөлж байна вэ?

-Ганцхан шөнийн дотор хүнийг эрүүл болгодоггүйтэй адил “Сонгдо” ч шууд “Бумрунград” болчихгүй. Тодорхой хугацаанд менежментийн бүртгэл хийнэ. Сонгдо гэдэг нэршил монголчуудад хэдийнэ дасал болсон. Тиймээс “Сонгдо Бумрунград” гэж нэрлэсэн. Шинэ эмнэлэг хэвтэн эмчлүүлэх 200 гаруй ортой, “Сонгдо”-гоос гурав дахин том байхаар зураг төслөө гаргаж байна. 200-гаад эмч, 400 орчим сувилагч, бусад ажилтан гээд 600 орчим хүний ажлын байр бий болно. Хүний нөөцийг Монголоос бүрдүүлнэ. Гадаадад ажиллаж байгаа монгол эмч нараа татна. Гаднаас бас авна. Жил хагасын дотор байр савны асуудлаа шийднэ. Эмнэлгийн барилга шинээр барихгүй учраас үйл ажиллагаагаа түргэн эхлүүлнэ. Зочид буудлын бэлэн барилга худалдаж аваад түүнийгээ эмнэлгийн зориулалтаар засаж, янзлаад ашиглалтад оруулах юм. Буудлын барилгаа сонгочихсон. Гэрээ хэлцлийн түвшинд явж байна. “Бумрунград” нь Тайландын төдийгүй Ази тивээс анх удаа АНУ дахь олон улсын мэргэжлийн магадлан итгэмжлэлийн “Joint Commission International (JCI)” байгууллагаар итгэмжлэгдсэн, хамгийн өндөр оноо авсан. Өмнө нь ямар ч эмнэлэг ийм өндөр үнэлгээ авч байгаагүй. Юу гэсэн үг вэ гэхээр АНУ-ын эмнэлгийн менежментийг Тайланд улсдаа нэвтрүүлж чадсан байна шүү дээ. “Time”, “Newsweek” сэтгүүлээс “Бумрунград”-ыг дэлхийн шилдэг 10 эмнэлгийн нэгээр нэг биш удаа тодруулсан байдаг. Тус эмнэлэгт АНУ-ын нарийн мэргэжлийн 200 гаруй эмч ажилладаг. Монголчууд сүүлийн 20 жил ийм эмнэлэгтэй болох тухай ярилаа. Дэлхийн дундаж эмнэлэг гэвэл манай “Сонгдо” байна. Оношилгоо, эмчилгээ, хагалгаа гээд. Гэхдээ бид санаа амарч суугаагүй. Дэлхийн шилдэг эмнэлгийг хамтрагчаараа оруулж ирлээ. Зорилго нь “Бумрунград” Азид хамгийн анх гаднаас өвчтөн авчирч эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх тактик бодож олсон. Жилдээ сая орчим хүнд үйлчилдгийн 600 мянга орчим нь гадных. “Сонгдо Бумрунград” хоёр жилийн дотор өргөтгөл хийснээр монголчууд гадагшаа явах шаардлагагүй, эх орондоо эмчилгээ, оношилгоогоо хийлгэх боломжтой болно. Хоёрдугаарт, бүс нутгийнхаа хувьд Өвөрмонгол, Манжуураас авахуулаад Сибирь, Урал хүртэлх Оросын нутаг, Төв Азийн орнуудын иргэд Монголд ирж эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ авдаг болно. Нэг таатай мэдээ хэлэхэд “Бумрунград”-ын салбарыг Орос, Казахстан Киргизстан, Мьянмар, Араб гээд олон оронд нээх гэж судалгаа хийсэн юм билээ. Ингээд хоёр оронд л боломжтой гэж дүгнэжээ. Вьетнам, Монголд. Энэ хоёр орны эмч, ажилтнууд нь тэдний тавьсан шаардлагад нийцүүлэн ажиллаж чадахаар хүний нөөцтэй юм байна гэж үзсэн байгаа юм. Менежмент, тоног төхөөрөмжөөр нь хангачихвал “Бумрунград”-ын эмч нараас дутахааргүй ажиллаж чадна гэж тоосон нь сайхан хэрэг.

-Манайх голдуу Орос, Европоос эм оруулж ирдэг. Тайландын том эмнэлгийн салбар нээгдэж байгаа учраас Азид үйлдвэрлэсэн эм оруулж ирэх үү?

-Ази, Европын хэрэглэж буй эмүүдийн 80-90 хувийг Индонез юм уу, Филиппинд үйлдвэрлэдэг. БНСУ-д борлуулж байгаа эмнүүдийн 40-50 хувь нь Европынх байдаг. Хаана хийсэн нь чухал биш. Гол нь олон улсын ямар стандартаар үйлдвэрлэж байгаа нь чухал. Унгар, Болгар улс голдуу Азиас эм, тариагаа авдаг. Манайх дотоодоосоо, БНСУ, Европ, Швейцарь, Англиас авдаг. Хаанаас ч авсан бай ийм компанийн, тийм стандарттай, олон жилийн турш эмчилгээний хамгийн үр дүнтэй байсан гэх мэт шалгуурыг харна.

-Монголчууд гаднын эмнэлгийг хувьчлан авч болдгийг “Сонгдо” харуулсан. Тэгвэл ирээдүйд “Бумрунград”-ын Монгол дахь салбарыг ийм аргаар өөрийн болгох боломж бий юү?

-Сонирхолтой асуулт байна. “Сонгдо” долоон жилийн өмнө Жон Гьюн Ли эмчийн 100 хувийн өмч байсан. Гурван жилийн өмнө би 70 хувийг нь авч, 85, 93 гэх зэргээр бүгдийг нь авсан. Одоо бол “Бумрунград”-д 51 хувийг нь зарчихсан байгаа. Нэг хувь илүү өгөхгүй л бол тэр том эмнэлэг Монголд орж ирэхгүй. Менежментийг нь оруулж ирэхийн тулд ийм хуваарилалттай байх нь зөв. Цаашдаа ч ийм байхыг хүсэж байна. Заавал 50, 51 гээд байх нь чухал биш. Олон жилийн түүхтэй том эмнэлгийг оруулж ирсэн нь миний хувьд том алхам, монголчуудын хувьд ч гэсэн. Үүнийгээ хадгалж үлдэх нь чухал. “Оюутолгой” шиг зангаа хувиргаад л “Одоо би 60, 70 хувиа авна” гэх нь утгаг үй, ёс суртахуунгүй хэрэг. Зөвхөн манайх биш Монголын бүх эмнэлэг “Сонгдо Бумрунград”- ын түвшинд хүрч ажиллах ёстой. 10-20 жилийн дараа монголчууд гаднаас эмнэлгийн тусламж авахаа болино. Тэр цагт хувьчлалын асуудлыг ярьж болох юм. Гэсэн ч яагаад хамтарч ажиллаж болохгүй гэж. Хүмүүстэй хамтарч ажиллаж сурах хэрэгтэй. Банк ч байна уу, уул уурхай ч байна уу, хүнтэй хамтарч байж тэднээс илүү түвшинд гарч хөгжих хэрэгтэй.

-Монголд эмчилж чадахгүй 33 өвчин байна гэж ЭМЯ зарласан. “Бумрунград” бүгдийг нь Монголд эмчлэх боломжтой гэлээ. Энэ талаар ярихгүй юү?

-Монголд эмчилж чадахгүй 20 хүрэхгүй өвчин байдаг. Манай улсын 50-60 мянган хүн гадаадад эмчлүүлэхдээ жилд 600 сая ам.доллар үрж байна” гэж Эдийн засгийн форумын үеэр С.Одонтуяа гишүүн дурдсан. Энэ бол үндэслэлтэй тоо. Гадагшаа явж байгаа хүмүүсийг ангилж болно. Зарим нь ямар ч шаардлагагүй, тухайлбал, элэгний В, С вирусийн шинжилгээ өгөх гэж явдаг. Манайхны үйлчилгээ, эмч, сувилагчийн харилцаанаас их зүйл хамаараад байх шиг санагддаг. Гоо сайхны хагалгаа хийлгэхээр олноороо явж байна. БНСУ-ын “Ганнам” дүүрэгт гоо сайхны олон эмнэлэг байдаг. Тэнд монголчууд дүүрэн. Би жилд 1-2 удаа тийш очдог л доо. Гурав дахь нь энд ч, тэнд ч эмчлэгдэхгүй болчихсон байхад гомдлын мөр гэж явдаг хэсэг байна. Сүүлийнх нь Монголд хийж чаддаг хагалгаа, тухайлбал, элэг, бөөр шилжүүлэн суулгуулах гэж явдаг. Энд эмчилж болж байхад яагаад ч юм харь орныг зорих юм. Удахгүй бид энэ бүгдээс сална. “Бумрунград” Монголын эмч нарын чадварт тулгуурлаж орж ирсэн. Хэн нэгэнд хүлээн зөвшөөрөгдөх гэдэг сайхан. Харин бид үйлчилгээндээ анхаарах хэрэгтэй. Манайхан аль ч салбарт зан харилцааны асуудал их дутмаг. Түүнийг бид давж гарна, сурна. Тоног төхөөрөмжийн хувьд манайд дутаад байх зүйлгүй. Сүүлийн гурван жил тутам 2-2.7 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн.

-Үнэ ханш ямар байх бол. Дэлхийн шилдэг эмнэлэгт үзүүлж, эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ авахыг хүн бүр л хүснэ шүү дээ. Зарим нь “Бумрунград”-ыг боломжтой хүмүүсийн үйлчл үүлдэг эмнэлэг болчих вий гэж байсан?

-“Бумрунград”-ын эмчилгээ, оношилгооны үнэ “Сонгдо”-гоос тав дахин үнэтэй. Гэхдээ бид шууд ба шууд бусаар ч үнэ нэмэхгүй. Зах зээлийн зарчмаар инфляцын түвшиндээ үнээ нэмэх ёстой л доо. Манай эмнэлэг өнгөрсөн аравдугаар сараас өнөөдрийг хүртэл хоёроос бусдад нь эдийн засгийн үзүүлэлт хасах буюу алдагдалтай гарсан. Эм, лабораторийн тоног төхөөрөмж 30 хувь нэмэгдсэн учраас тэр. Тэгсэн ч зээл аваад өндөр хүчин чадалтай эмнэлэгтэй болохын төлөө явж байна. Бид насаараа л БНСУ-ын, Япон Тайландын эмнэлгийг магтаж, шүүрс алдаж явлаа. Монголд брэндийн дэлгүүр, ресторан, сургууль бий боллоо. Тэгвэл яагаад ийм эмнэлэгтэй болж болдоггүй юм. Би 10, 20 тэрбумаар нь зээл аваад явж байгаагийн шалтгаан нь энэ шүү дээ. Ойрын 2-5 жилдээ их ашиг олно гэж харахг үй байгаа. Гаднаас өвчтөнүүд хүлээн авдаг болно гэж ирээдүйгээ маш томоор харж байна. “Сонгодо”-гоор Монголын дундаж давхаргынхан үйлчлүүлдэг. Мөнгөтэй хүмүүс ханиад хүрсэн ч БНСУ руу явчихдаг шүү дээ. Зөвхөн боломжтой хүмүүсийн үйлчлүүлдэг эмнэлэг биш. Хүн эрүүл мэнддээ бага ч болов мөнгө зарцуулах хэрэгтэй. “Сонгдо Бумрунград” хүртээмжтэй, боломжтой үнэтэй байх гэсэн бодлого барьж ажиллана. Уг нь манай эмнэлгээр үйлчлүүлэгчид төлбөрийнхөө 20-30 хувийг даатгалаасаа гаргаад авчихдаг байсныг болиулчихлаа. Бидэнд ялгаа байхгүй ч үйлчлүүлэгчдэд хүнд тусч байна. Тиймээс ЭМЯ шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс үүнийг бодож үзэх хэрэгтэй. Миний хувьд шинэчлэлийг өөрөөсөө эхлүүлж байна гэж ойлгож байгаа. Тангараг өргөсөн эмч хүний хувьд Монголын эрүүл мэндийн салбарт чадлаараа л зүтгэж байна.

-Танай эмнэлгийн мэс засал хийх эрхийг ЭМЯ-наас хассан гэх мэдээлэл байна. Энэ үнэн үү?

-Тийм зүйл болоогүй. “Йонсей” эмнэлэгтэй андуураад байдаг тал бий. Харин ч манайх Улсын нэг, гуравдугаар төв эмнэлгийн дараа орох хэмжээний эмчилгээ, үйлчилгээтэй төв эмнэлэг болсон. Өнгөрсөн намар магадлан итгэмжлэлээ авсан шүү дээ.

http://www.mongolnews.mn/i/51747

Энэ өдөр уншигч-сурвалжлагчаар Төрийн хошой шаг  налт,  хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров ажиллалаа. Түүнтэй ярилцах зочин маань Монголын шинэ үеийн залуу-сын төлөөлөл болсон Б.Бямбасайхан. “Новатерра” компанийн  захирал, Монголын бизнесийн зөвлөлийн ТУЗ-ийн дарга, Дэлхийн  эдийн засгийн форумаас “Дэлхийн залуу манлайлагч”-аар тодорсон  тэрбээр Монголын анхны сэргээгдэх эрчим хүчний станц байгуулсныг  уншигчид маань мэдэх биз ээ. Манай сурвалжлагч зочноосоо асууж, дээрээс нь харилцан  яриа өрнүүлэх хэлбэрийг сонгосон нь тун сонирхолтой, амттай  болголоо. Мэнд усаа мэдэлцээд, энэ тэрийг хуучлах зуур зочин маань  Төрийн хэлний хуулийн төслийн талаар асууж,  сурвалжлагч маань  тайлбарласнаар ярилцлага албан ёсоор эхэлсэн.  

 -“Өнөөдөр” сонин надад  даалгавар  өгчээ.  Тантай   ярилцах санал тавихад нь  зөвшөөрчихлөө.  Учир  нь  би зочноо бага залуугаас нь  мэднэ. Бас сүүлийн  хэдэн  жил Монголын урлагийн  зөвлөлийн  Удирдах  зөвлөлд  хамтран  ажиллаж  байгаа.  Бид   нийг  уулзуулахаар  сонгожээ. Танд ямар сэтгэгдэл  төрж байна вэ?

-1997 онд зохион байгуулсан “Төв Азийн тууль”  наадамд ЮНЕСКО-гоос ха- таг тай Айкава ирж, би тэр  хүний хэлмэрчээр ажиллаж  таар  сан  юм. Тэр үед Хөгжим  бүжгийн сургуульд наадмын  шал  гаруулалт болж, шүүгчээр ажилласан Жанцанноров  гуайн өмнө өвдөг нь чичирчих – сэн хэдэн хүүхэд зогсож байсан. Тэгж л энэ хүнтэй танилцсан түүхтэй. Сүүлд 2000  онд Нью-Йоркт таны зохион  байгуулсан урлагийн наадмын үеэр уулзсан бил үү.  Тэгэхэд би Америкт сурч, бас  аав, ээж маань тэнд амьдардаг байлаа. Тэр үеийн олон  сай  хан  дурсамж үлджээ.  Монгол бөхөд дуртай болохоор Өсөхбаяр заан, Бумбаяр,  Дорж самбуу, Одгэрэл гэсэн  гурван начин очсоныг сайн  санаж байна.

Н.Ж: Америкт болсон тэр наадмаас ирээд  удалгүй гурван начин маань заан цолтой  болцгоосон. Их бэлгэшээлтэй наадам байсан гэж  одоо хүртэл ярьдаг юм. Эргээд бодоход  бидний  танилцсан учрал их сайхан ерөөлтэй байж.  Түрүүн хэлсэн монгол туулийн наадамд ирсэн  Айкава бол ЮНЕСКО-гийн биет бус соёлын  өвийн газрын дарга, би Гэгээрлийн яаманд Соёл  урлагийн газрын дарга, Бямбасайхан гадаад  харилцааны мэргэжилтэн байж. Тэр наадам  Монголын утга соёлын өвийг хадгалж, хамгаалах  том төслийн эхлэл байсан юм. Японы сангаас  218.000 долларын өртөг бүхий техник, хэрэгсэл  өгч, таван жилийн хугацаанд өв тээгчдийнхээ  талаар бичлэг хийж,  Засгийн газартаа өгсөн.  Дараагийнх нь Монголыг сурталчилсан иж  бүрэн үзүүлбэртэй наадмыг  Америкт анх удаа  зохион байгуулсан явдал. Харваач,  бөхчүүд,  урлагийнхантайгаа очоод би нөгөөх хоёр өндөр  (Худалдааны төвийн ихэр цамхаг)-т америк  хүүхдүүдэд лекц уншсан. Бөхчүүд маань тайзан  дээр барилдах соёлыг үзүүлж, харваачид хоёр  цамхгийн  хооронд бай тавьж, харвасан.  Ц.Элбэгдорж тэр үед оюутан. Машинтай  ирчихээд Н.Норовбанзад гуай бид хэдийн  жолооч  хийж, үйлчилж байлаа. Их сонин сайхан үе  байж. Тэгвэл одоо Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч,  Өсөхбаяр далай аварга, тэр үед орчуулагч хийж  байсан залуу Бямбасайхан бизнесмен болчихсон,  би тэтгэвэрт гарсан байх жишээтэй. Энэ  юу хэлээд байна вэ гэхээр, бид голоод л байгаа  болохоос  их хурдтай яваад байгаа юм биш үү.  1997 онд Айкава хатагтай монгол бөөгийн  тухай сонирхож, асуух юм байна гэсний дагуу  Бямбадорж зайрантай  уулзсаныг санаж байна  уу. Гэхдээ зайрангийн хариулт сэтгэлд нь 100  хувь хүрээгүй.  Чухам юунаас болсон юм бүү мэд,  тухайн үед зайрангийн хүч тийм байсан уу,  хатагтайн асуулт тэр хүнд өөрөөр хүрсэн үү… Энэ үед зочин маань “Эсвэл муу орчуулсан  уу…” гээд жигтэйхэн инээж, “буруугаа хүлээв”.   Ярианы туршид энэ залуугийн хөдөлгөөн,  инээдэнд өчүүхэн ч худал өнгө аяс илэрсэнгүй. Тэр  өөртөө итгэлтэй, бардам, аливаад хийгүй нэгэн  санагдав.

-Ер нь Бямбасайханыг би ажлын  чиглэлээр л мэднэ. Тиймээс энэ залуу  хэдэн хүүхэдтэй, аль нутгийн хүн юм, юу  сонирхдог юм гэхчлэн хувийн амьдралыг нь  огт мэдэхгүй. Ингэхэд Та хаана төрсөн, ямар  сургууль төгссөн хүн болохоо уншигчдад  танилцуулаач?

-Аав маань Засгийн газрын бааз гэж байхад  Удвал гуайн жолооч байсан. Тэгээд 1980-аад  оны үед ГЯЯ-нд ажилд орсон. Миний ээж ГЯЯ-нд  насаараа ажилласан дипломатч хүн. Тэд маань  бусад аав, ээжийн адил бүх л зүйлээ хүүхдүүддээ  зориулсан. Ийм л гэр бүлд би өссөн. 1990 онд аав,  ээж маань АНУ-ын Нью-Йорк хот дахь НҮБ-ын   Төлөөлөгчийн газарт томилогдож, гэр бүлээрээ  явцгаасан. Үүний хүчинд англи хэл гадарладаг  болсон. Ер нь 1990-2000 онд гадаад хэлтэй хүн  харьцангуй цөөн байсан шүү дээ. Тийм болохоор   би 15, 16 настайгаасаа л энд тэнд орчуулагч  хийдэг байсан. Монголд оюутан байхдаа Элчин  сайд нар жуух бичгээ барих, Ерөнхийлөгчтэй  уулзах зэрэгт хэлмэрч хийж, бас гаднын  төслүүдэд ажилладаг байлаа. ЖАЙКА-гийн  төслөөр ойн модны нөөцийн судалгаа хийж, зуны  гурван сарыг Тужийн  нарсанд өнгөрүүлж билээ.  1997 онд Баярхүү багш маань “Гэгээрлийн яамны  сайд Лхагважавтай очиж уулз” гэсэн. Тухайн үед  Гадаад хэлтсийн ажилтан нь ажлаасаа гарчихсан  байсан үе таараад намайг ажиллуулахаар  болжээ. Мэдэх, чадах зүйл дулимаг оюутан  хүү ажилд орсон түүх ийм. Ажил, сургуулиа  зохицуулж, явсаар жил гаруйн дараа төгссөн.  1997 онд шилдэг таван оюутан шалгаруулахад  би багтаж, тэтгэлгээр сурах эрх авсан. Тэгээд  Жорж Вашингтоны их сургуульд магистрт  сурсан. Ер нь Гэгээрлийн яаманд байхдаа асар  их зүйл сурч, мэдэж, туршлага хуримтлуулсан нь  хожим ажил дээр гарахад маш их тус болсон. Тэр  үед  компьютер, хувилагч машин, цаас гээд юм  ховор байсан цаг. Хувилах машины хор дуусвал  сэгсэрч байгаад хэвлэх жишээтэй. 2000 оны үед  Америкт ажиллаж байхад нэг удаа принтерийн  хорыг сэгсэрч хэрэглэдэг туршлага маань их  хэрэг болсон. Бүгд ачаалал ихтэй, цаг давчуу  байтал принтерийн хор дуусаж, нэлээд юм  боллоо. Хүмүүс тэрнээс болж бухимдаж байна.  Миний хувьд сандарч сүйд бололгүй хорыг нь  хэд сэгсрээд өөрийнхөө юмыг гаргачихаж байгаа  юм. Иймэрхүү энгийн хэрнээ ажил амьдралд  хэрэгтэй туршлага хуримтлуулснаас гадна албан  бичиг хөтлөхөөс эхлээд монгол хэлээ тэр үед  л гайгүй  сурсан. Багадаа орос сургуульд сурч  байгаад Америк явсан болохоор яг үнэндээ  монгол хэлэндээ тааруухан байсан. Энэ бүхэн  эргэн тойронд маань байсан сайн хүмүүсийн ач  гэж боддог.

-Америкт яг ямар мэргэжлээр сурсан юм  бэ?

-Тухайн үед манай эдийн засаг ямар байсан  билээ. Бид юу мэддэг, чаддаг байсан билээ  гэж бодохоор НҮБ гэж олон улсын мундаг  байгууллага байлаа шүү дээ. Ээж маань  тэр чиглэлээр ажилладаг. Намайг НҮБ-д  ажиллуулахыг хүсдэг байсан. Дээрээс нь Баясах  багшийн санаачилгаар МУИС-д Олон улсын  харилцааны тэнхим нээгдсэн. 1993 онд манайх  Америкаас ирж, би 54 дүгээр сургууль төгсөөд,  Баясах багшийн зөвлөснөөр 1994 онд тэр  сургуульд орсон. Тэгж олон улсын харилцааны  мэргэжилтэн болсон. Олон улсын харилцааны  тэнхим бол дэлхийн тавцанд гарах монгол хүнийг  бэлтгэдэг байсан юм. Орон судлалын хичээл  орж, тухайн улсын соёлыг заадаг. Би нэг хэсэг  хятад хэл сурах гэж үзсэн. Баясах багшийнхаа  үгэнд “сайн” орсон болохоор “сайн” сурсан.

 -Түрүүн шилдэг оюутан болсон гэлээ.  Ямар шалгууртай байсан юм бэ?

-Тухайн үед ямар шалгуураар сонгогдсоноо  мэдээгүй шүү дээ. Сургуулиас тодорхойлж өгсөн  гэсэн. Би ангийн даргын үүрэгт ажлаас эхлээд ер  нь бүх л зүйлд  оролцдог  нийгмийн идэвх сайтай  оюутан байлаа. Заримдаа буруу ч зүйлийн урд  явдаг байсан байх.

 -Ер нь Бямбасайханд нэг тийм тал бий.  Юмны урд явах дуртай. Би ч гэсэн бүх  юмны урд явах дуртай. Тийм дур залуугаас  байсан. Тэрийг хүмүүс албан тушаалд дуртай  гэдэг юм л даа. Ер нь тэр хүсэл нь хүнийг  урагшлуулдаг. Тэр чанараараа энэ залуу  өөрийгөө татаж яваа болов уу. Хүн бусдад  татагдаж явбал арын эгнээнд байна гэсэн  үг биз дээ. Америкт олон жил болж ирээд  Монголын нийгэмд яаж хөлөө олох вэ  гэхчлэн тэр үеийн сэтгэгдэл ямар байсан  бол?

-Хүүхэд аливаад дасан зохицох чадвар  өндөртэй байдаг. Америкт аав, ээжийн  зөвлөснөөр  америк сургуульд орсон. Эхний нэг  сар хэл сайн мэдэхгүйгээсээ болж их бухимдсан.  Сургуулиа солино гэж ч үзсэн. Гэхдээ сарын  дараа дажгүй, орчиндоо дасаж, найзуудтай  болсон. Америкаас Монголдоо ирээд орчиндоо  амархан дассан. IV хорооллын эцэст сургууль  маань байдаг. Тэр хавийнхантайгаа “нуугдаж”  тоглохоос эхлээд зохицож амьдрах шаардлага  гарч л байсан. Сүүлд 1998 онд Монголоос яваад  Америк,  Филиппинд ажиллаж, амьдарч байгаад  2010 онд нутагтаа ирсэн. Азийн хөгжлийн  банкинд, Монголтой адил өсөж буй эдийн  засгийн нөхцөлтэй газарт ажиллаж байлаа.  Хүнтэй харилцах харилцаа гэдэг аль ч  газарт  хамгийн чухал. Хүн өөрийн хэлэх санаагаа  тухайн харилцагчдаа  хэрхэн ойлгуулах вэ гэдэг  нь хариуцлага гэсэн үг. Өөрийгөө илэрхийлэх  тал дээр бид учир дутагдалтай байх шиг. Хаанаас  хаа хүртэл явснаа маш тодорхой, ойлгомжтой  тайлбарлах учиртай. Тэгэхгүй “Хөгшин нь нэг  тийш явах гэж байгаа шүү” гэж  хоорондоо  ярьдаг шигээ байвал цаад хүн таны мессежийг  зөв хүлээж авах уу гэдэг асуудал гарна. Олон  улсын зах зээл, хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн  орчин итгэлцэл дээр тогтдог. Өөрийгөө  ойлгуулж чадахгүй бол итгэл олохгүй гэсэн  энгийн дүрэмтэй. Түүнд л бид суралцаж байна.  Үүнд туршлага гэдэг зүйл бас их нөлөөлнө.

 -Технологижсон, иргэншсэн нийгмийн  ха рилцаанд  монголчуу  дын нүүдлийн соёлтой холбоотой уламжлагдсан зарим нэг  зүйл нь гаднынханд цалгар назгай, болчимгүй, хулхиддаг гэхчлэн янз бүрийн сэтгэг -дэл төрүүлдэг байж болзошгүй. Өнгөрсөн  зууны эхэн үед Хүрээнд байсан япон хүний  тэмдэглэл санаанд орлоо. Нэг монгол тайж  тэр хүнтэй  Алтанбулаг явахаар тохирч л дээ.  Тэгээд хэзээ явахыг нь асуухад “Ирэх сарын  шинийн найманд тэнгэр гайгүй бол явна”  гэж.  Ингэж хэлэхээр би монголчуудыг яаж  ойлгох юм бэ. Монголчууд гэж ийм хүмүүс  байдаг юм байна гэж тэмдэглэлдээ бичжээ.  Яг үнэндээ манай тайж худлаа хэлээгүй л  байхгүй юу. Тэр өдөр шуураад байвал яаж  явах юм бэ, тайжид буруу байхгүй байгаа биз  дээ. Бидэнд ойлгомжтой ч нөгөө хүнд бүрхэг  тийм нэг сэтгэлгээний зүйл харилцаанд  нөлөөлдөг байж магадгүй. Тиймээс бид цаад  хүнээ хэн бэ гэдэг талаас харилцаж сурахгүй, зөвхөн өөрийнхөөрөө бодож, сэтгэвэл  болохгүй юм байна.  Нэг ийм юм байна аа, Та бизнесийн хүн  учраас ухаж байж мэдэх юм. Юу гэхээр,  сурталчилгаанд “Хязгааргүй хэрэглээ”  гэсэн үг их гарах юм аа. Гар утсаараа  хязгааргүй ярина гэх жишээтэй. Үнэхээр  тийм хязгааргүй хэрэглээ гэж байвал   ирээдүйд өнөөх нөөц энэ тэр хүрэх үү. Би  хүн төрөлхтөн зөв замаар явж байна гэж  бодохгүй байгаа. Буруу бодож байж болох.  Түрүүлж яваа улсууд нь буруу явж байгаагаа  мэдрээд эргэхэд араас нь дагаж байсан бид  хамтдаа буцаад, эргэж чадах болов уу, дунд  нь очоод таг зогсчих юм биш байгаа?

 -Өнөө цагт хамгийн үнэтэй чухал зүйл  бол мэдээлэл. Энгийн жишээ гэхэд гар утас,  интернэт байна. Утсан холбооны дэд бүтэц гэдэг  зүйлийг өөр улс оронд олон жилийн турш бий  болгож, туршиж ирсэн. Тэгвэл тэр зүйлийг бид  шууд л хэрэглэж эхэлсэн. Дэлхийн хэмжээнд  хэрэгжүүлсэн хамгийн үр дүнтэй “Зуун мянган  нарны гэрэл” сэргээгдэх эрчим хүчний  төслийн  ачаар тал хээр байгаа малчид цахилгаанаар  хангагдсан. Утсаа цэнэглээд ярьж, зурагтаар  мэдээллийг шууд авч, хөдөө, хотод байгаагаас үл  шалтгаалаад хүүхдүүд хүүхэлдэйгээ үзэж чаддаг  болсон. Урьд нь хот, хөдөөгийн ялгаа их байсан  шүү дээ. Тэр нь мэдээллийн л зөрүү байж. Тэгвэл  тэр ялгаа одоо арилаад адил түвшинд очиж  байгаа юм. Технолги гэдэг зүйл амьдралыг ин -гэж өөрчилж чаддаг юм байна. Хязгааргүй хэрэг -лээ гэдгийн хувьд хэзээ ч тийм зүйл байхгүй л  дээ.  Ердөө л бизнесийн сурталчилгаа. -Хөдөөгийн айл бүр зурагт, хөргөгчтэй,  гаднаа нэг “Портер”, мотоцикльтой болсон.  Техникийн дэвшил нэвтэрч байгаа нь сайн ч  морио унаад мал хариулж байгаа хүн бараг  харагдахгүй болж. Мотоциклиор давхиад  адуу малаа хөөгөөд байх юм. Нүүдлийн соёл,  хэв шинж гэж бидний яриад байгаа зүйлийг  яваандаа орхих болов уу, яадаг бол, ямар  сэтгэгдэл төрж байх юм бэ. Соёл урлагийн  над мэтийн хүмүүс болохоор ингэ авахуулдаг  ёс, тууль хайлах, сур харвах нь хэрэгтэй  гээд зүтгэдэг. Яг амьдрал дээр хэрэглэхгүй  болоод байдаг?

 -Адуугаа мотоциклиор хураана гэдэг бол  бүтээмжийн асуудалтай холбоотой. Илүү хурдан,  хямд байгаа учраас л тэрийг сонгож байгаа. Цаг  хэмнэж, тэр хугацаанд өөр олон ажил амжуулах  учраас л тэр шүү дээ. Тэрнээс биш монгол хүн  адуу малдаа хайргүйдээ тэгээгүй. Нүүдлийн  соёл, хэв шинжит амьдрал алга болох уу гэвэл би  “Үгүй” гэж хариулна. Өнөөдөр монгол хүн мон -голоороо ярьж байна, дээрээс нь хүн бүр Мон -голоо монголоор нь авч явах хүсэл, эрмэлзэл,  тэмүүлэлтэй байгаа учраас уламжлалт соёлоо  гээхгүй, авч явж чадна гэж боддог.  Өнөөдөр уул уурхай, дэд бүтэц, эдийн  засгийн өсөлт чухал гэж яриад байгаагийн учир  нь мон  гол хүн, монгол орчин, монгол соёл оршин  тогт  нох орон зай, тэр талбарыг улам сайжруулахын төлөө л явж байгаа хэрэг. Морио унаад  дэлхийн талыг эзлэхгүй нь лавтай энэ үед эдийн  засгийн хөгжилгүйгээр урагшлахгүй. Тэгэхээр  бид бусдаас илүүг бүтээхийн тулд технологийн  дэвшлийг ашиглах нь зөв. Гол нь монгол хүн,  монгол хэл байгаа цагт нүүдэлчдийн соёл алга  болохгүй байх аа.   Үүн дээр бид хил хязгаартай,  тусгаар тогтносон улс. Өдийг хүртэл олон зууны  турш хамгаалж ирсэн энэ улсыг  цаашид улам  бэхжүүлж, хүчирхэг болгож, хадгалахын тулд  бид эдийн засгаа л сайжруулах ёстой.

 -Нээрэн, эдийн засаг тамиржаад ирэ-хээр бүх юмыг хийж болох байх аа. Жишээ  нь, эдийн засаг  тэнхээжих үед нүүдэлч ний  соёл, аж ахуйн хэв шинжээ авч үлдэ  хийн  тулд эмнэг сургасан, ногт, чөдрөө хэрэг -лэсэн, тэмээгээр нүүдэл хийсэн хүмүүст  урамшуулал олгох болов уу.

 -Монгол хүн Үндсэн хуулиараа газар өмчлөх  эрхтэй. Энэ бол их чухал. Газартаа эзэн болсон  хүн байгаа орчноо хамгаалдаг энгийн зарчим  бий. Наад захын жишээ энүүхэнд бий шүү дээ.  Уулын амыг боогоод хашаа босгосон байна  гэж шүүмжилдэг ч тэнд ургамал, мод нь ургаж,  амьтад нь гүйлдэж байгаа. Модыг нь огтлоод,  газрыг нь сэндийчээд орхижээ гэж ярьдаг. Тэр  газар эзэнтэй бол тэгэхгүй. Уг нь эзэн нь бид л  дээ. Гэхдээ хуулиа хэрэгжүүлэхгүй байгаа учраас  байгаль орчноо сүйтгэж байгаа юм. Монгол хүн  байгалаасаа хол байж чадахгүй. Цаг зав гарвал  хөдөө рүү тэмүүлдэг биз дээ. Тийм нөхцөлд бид  монгол ахуйгаасаа холдоно гэж байхгүй л болов  уу.

-Та бизнесийн салбарын хүн. Өдийг  хүртэл юу хийсэн байна, юу хийхийг  хүсэж байна, юуг хийж амжаагүй байна  вэ. Таныг юм хийхэд нийгэм, бидний  зүгээс саад тотгор, нэмэр хандив  юу байна вэ. Юу нь болохгүй байна,  болгохын тулд яамаар байна вэ?

-Цаг хугацааны асуудал байна. Хүн өөрт  байхгүй юмыг хүсдэг амьтан шиг байгаа  юм, өөрийгөө хараад байхад. Монгол хүний  хувьд юу хүсэж байна вэ гэвэл бусадтай адил,  бүр илүү байхыг хүсэж байна. Миний хувьд  олон жил гадаадад өөр соёл, өөр хэлтэй  хүмүүсийн дунд ажиллаж, амьдраад ирэхээр  аливаад дасан зохицох шаардлагатай  болдог. Дээрээс нь тэнд байгаа  олон  орны хүмүүсээс илүү амжилттай байж,  нэг алхмын өмнө явахгүй бол тэр дундаас  гарч ирэхэд хэцүү. Тиймээс хүмүүс 10 цаг  ажиллавал, би 12 цаг ажиллах жишээтэй.  Тэгж байж туршлага хуримтлуулж,  дараагийн ажилд түргэн дэвших зэргээр  ажиллаж ирсэн. Монгол Улс дэлхийн эдийн  засгийн нэг хэсэг болчихлоо. Тэрийг маш  сайн ухаарч байгаа нэг хэсэг байхад зарим  нь мэдэх ч үгүй  яваа. Бизнесийн талаас  авч үзвэл өнөөдөр Монголд юу хэрэгтэй  байна вэ гэвэл, дэд бүтэц. Зам, нисэх  онгоцны буудал, цахилгаан станц, шинэ  үйлдвэрүүд. Энэ бүгд хоорондоо уялдаа  холбоотой. Бид эдийн засгаа солонгоруулна  гэж яриад байгаа даа. Чийг, нар, агаар  гэхчлэн тодорхой нөхцөл бүрэлдсэн үед л  солонго татдаг шиг эдийн засгийн хөгжилд  дээрх зүйлүүд бүгд хамаатай. Өнөөдөр  Монголд хамгийн өрсөлдөх чадвартай  салбар бол гарцаагүй уул уурхай байгаа. Энэ  салбараа сайн залаад явбал араас нь бусад  сайнууд дагана. Өнөөдөр 10 тэрбум доллар  байгаа ДНБ-ийг 100 тэрбумд хүргэчихвэл  өнөөдрийн баян, ядуу, дутуу гээд байгаа  нийгмийн үзэгдлээс сална. Эдийн засгаа  дагаад амьдрал сайжирна.

  -Та асуултад хариулаад ч байгаа  юм шиг, хариулахгүй ч байгаа юм шиг  санагдаад байна л даа. Та юу бүтээмээр  байна вэ. Бүтээхэд тань юу саад болоод  байна вэ?

-Саад байна уу гэвэл “Байхгүй” л гэж  хэлнэ. Та бид хоёр адилхан шүү дээ. Нэг нь  дуртай уран бүтээлээ хийж, нөгөө нь чаддаг  бизнесээ хийгээд явах орчин Монголд  өнөөдөр байгаа. Саад бэрхшээл гэдгийг том  асуудал биш гэж боддог.

-Надад юу ч саад болохгүй. Гэхдээ  ганц бэрхшээл байгаа. Юу гэхээр бү-тээсэн зүйлийнхээ үр шимийг мате-риал лаг байдлаар шударгаар хүртэж  чадахгүй байна. Энд тэнд миний юмыг  зөвшөөрөлгүй ашиглаад, зохиогчийн  эрх зөрчигдөж байгаа, харин таны  хувьд?

-Өнөөдөр Монголд юу хиймээр  байна гэвэл, стандартын дагуу хэдэн том  цахилгаан станц, үйлдвэр баримаар байна.  Тийм ажил гүйцэтгэж байсан туршлага  надад бий. Бид туршлагагүйгээсээ болж  алдаад байна.  Нэг талаас бас бид их яараад  байх шиг. Урт хугацаанд холыг харах  зүйлдээ ойрыг хараад, ойр байгаа зүйлийг  хол хараад тоглолтоо буруу хийгээд байна.  Тэрийгээ мэдээд зайгаа тааруулах нь  нийгмийн гишүүн бүрийн үүрэг. Биднээс  л шалтгаална. Харин огт таарахгүй байна  гэдэг хүнтэй би санал нийлэхгүй. Болохгүй,  бүтэхгүй гээд байвал болохгүй л дээ.  Болгоно, бүтээнэ гэвэл болно шүү дээ.

 -Жирийн иргэд Засгийн газар, УИХ-ын Байнгын хороодын хуралдаанд  суудаггүй. Тэгэхээр иргэд төрийн  хэрэг яаж явж байгааг  өөрсдийнх  нь мэдээлэл, сэтгүүлчдийн дүгнэлт  сэлтээс л ойлгож мэдэх юм л даа. Тэр  мэдээллээр бол хууль тогтоох дээд  байгууллага маань бизнесийн групп,  томоохон компанийн төлөөлөл, бүлэглэл  болсон байна. Төрөөр халхавч хийсэн  бизнесийн бүлэглэлүүдийн хөдөлгөөн  төрд байна гэсэн дүгнэлтийг сэтгүүлчид  хийдэг. Тэгж харж болохоор зүйлүүд  гардаг. Сүүлийн үед давхар дээл, хүрэм,  дан дээл гэсэн тоглолт хийж, иргэдээр  наадаад, цаанаа бол том том эрх ашгийн  хуваарилалт болж байна гэж байгаа.  Бизнес эрхлэгчдэд энэ дүгнэлтүүд яаж  тусаж байна вэ?

-Аливаа бодлого, улс төр, эдийн засгийн  шийдвэр гаргах үйл явцад иргэд идэвхтэй  оролцвол үр дүн нь эерэг байна гэсэн  энгийн зарчим байдаг. Гэхдээ өнөөдөр тэр  шийдвэр гаргах процесс хаалттай байна.  Хүн бүр түүнд оролцож чадахгүй байгаа.  Уг нь олон бүлэглэл байх тусам процесс нь  эрүүл болдог юм банйа л даа. Зарим оронд  лобби гэдэг мэргэжил бий. Тэр хүн тухайн  салбарт тулгараад байгаа асуудлыг хөндөж,  зөв гольдиролд оруулах ажил хийдэг.   Гэхдээ хэдэн хүн л бүх юмыг барьчихаад  байна гэж суухын оронд хувь хүн, бизнес  эрхлэгчид өөрсдөө гүйж, зүтгэхгүй бол хэн  бидний өмнөөс явах юм бэ. Тэр л их чухал.  Бизнесийн зөвлөл гэж 280 гаруй компани  нэгтгэсэн талбар бий. Бид эдийн засаг,  бизнесийн орчинтой холбоотой тулгараад  буй зовлон жаргалаа төр, засгийнхантай  уулзаж ярьж, хэвшиж байна. Үүний дүнд  биднийг сонсдог болж байгаа. Яг үнэндээ  төрийн суудалд байгаа хүн ч бидэнтэй адил  гарц хайж, туршлага дутаж л байгаа шүү  дээ. Тиймээс санаа оноогоо хэлээд, шийдвэр  гүйцэтгэх түвшинд хүргүүлэх талаар  хамтдаа алхах ёстой. Нэг тэрбумын эдийн  засаг 10 тэрбум болоод өсчихсөн. Тэрийгээ  цааш 40, 50 тэрбум болгохын төлөө иргэд  төртэйгөө хамт л зүтгэх учиртай. Өнөөгийн  тогтолцооны нэг дутагдал нь судалгааг  сайн  хийдэггүй, тэрнээс болж сайн, муу янз  бүрийн шийдвэр гардаг.

 -Биднээс бүх юм хамаарна гэсэн  санаа танаас байнга гараад байна л даа.  Асуудлыг хүн л шийднэ гэж байна. Тэр  хүн нь зөв бэлтгэгдэж, зөв бодох ёстой.  Үүнд хоёр асуудал чухал. Нэгд эрдэм  мэдлэг, хоёрт соёлын суурь. Тэгэхээр  ядуу ч гэсэн тусгайлан мөнгө өгч байж  оюунаа тэтгэх үү, эсвэл арга алга гээд  эдийн засгаа бүр босгосон хойноо  соёл,  шинжлэх ухаан, оюуны салбартаа мөнгө  өгөх нь зөв үү?

-Тэгэхээр стандарт гэж асуудал байгаа.  Бид хоёр нэг үйлдвэр барих боллоо.  Хамгийн түрүүнд зах зээлийн судалгаа  хийнэ. Техник, эдийн засгийн үндэслэлээ  (ТЭЗҮ) гаргана. Энэ бүх судалгааг мэр -гэжлийн боловсролтой, эрдэмтэд, ин жене-рүүд  хийнэ. Стандартын дагуу төсөл хийнэ  гэвэл  энэ бүгдийг, тодруулбал техно логи,  соёл, нийгэм, эдийн засгийн бүх хүрээг  судалж, хэмждэг. Тийм на  рийн судалгаа   хийж байж энэ үнэхээр үр өгөөжтэй, эсэхийг  тодорхойлоод хөрөн  гө босгоно шүү дээ.  Стандарт бол бид дэлхийн түвшинд явахгүй  бол эдийн засгаа томруулж чадахгүй л  гэсэн үг. Тэр нэг зүйлийг баримтлаад явбал  нийгмийн ядуурал, иргэдийн орлого зэрэг  бусад зүйл аяндаа болно. Нөгөө нэг асуудал  нь систем. Компани бүр, Засгийн газар  нь хүртэл өөрийн системтэй байх ёстой.  Монголд өнөөдөр энэ зүйл дутагдалтай  байна. Хүн бүр сайн дурын уран сайнханчийн  байр сууринаас асуудалд хандаж, тоглолт  хийдэг. Дэлхийн хэмжээний том төслийг  сайн дурын уран сайханч бүтээхгүй.

-Манайд хийж байгаа ТЭЗҮ-д  хүмүүсийнхээ оюуны санг дайчилж,  ашиг лаж чадаж байна уу?

-Бүрэн хэмжээгээр ашиглаж чадахгүй   байгаа. Монголын инженерийн компаниу-дад гаднын банк, хөрөнгө оруулагч нар  итгэдэггүй юм байна л даа. Дэлхийд алдартай  мундаг эрдэмтнийг багтаа оруулаад тэрийг  хийсэн ч итгэхгүй. Яагаад гэвэл тогтсон нэг  жишиг стандарт гэдэг зүйл дутаад байгаа  учраас тэр. Тэгэхээр тэр жишигт нь нийцэж  ажилладаг, итгэл хүлээсэн Монголын  инженерийн компани байгуулна. Тэгэхийн  тулд дахиад л нөгөө хүний асуудал, хүсэл,  эрмэлзэлийн тухай ярина л даа.

 -Нэг ийм юм байна. Сэтгэл хөөрлөөрөө “Бид Чингисийн  удам. Төрт  улсыг анх байгуулсан, дэлхийн талыг  дагуулсан” гэх юм аа. Тэгээд бид  цөөхүүл, дөнгөж гурван сая руу дөхөж  байдаг. Та олон газраар явж үзсэн хүний  хувьд  монгол хүний чадвар, чадамж  бусад орныхонтой харьцуулахад ямар  байдаг бол. Би  монгол хүн хятад хүнээс  заавал илүү гэж  боддоггүй. Харин өөр л  гэж боддог.

-Эдийн засаг нь тодорхой түвшинд  хүрсэн БНСУ-ыг харахад “Ялагч нь түүхийг  бичнэ” гэдэгчлэн кино, соёл урлагаараа  дэлхийн анхаарлыг татаж байна. Яг  үнэндээ кинонд гардаг шиг тийм түүх  байдаг, эсэхийг солонгосчууд өөрсдөө ч  мэдэхгүй. Энэ жишгээр манай эдийн засаг  одоогийнхоос 10 дахин өсөж, 100 тэрбумд  хүрчихвэл янз бүрийн юм ярьж болно. Өвөг  дээдэс маань бидэнд хамгийн тохиромжтой  сайхан нутгийг өвлүүлжээ. Дөрвөн улирал  сэлгэдэг, хар шуурга, үер  болдоггүй ийм  нутагт төрж, өссөн хүний ухаан сийрэг  байдаг гэж боддог. Би нэг хэсэг байнга  халуун байдаг бүс нутагт амьдарч үзсэн.  Тийм нөхцөлд өссөн хүн өргөн уудам талын  биднээс  өөр л байдаг. Энэ утгаараа бид  байгаа боломжоо зөв ашиглахад л болмоор.  Эдийн засаг томроод ирэхээр санаа зовоох  асуудлын хүрээ нэмэгддэг юм байна л даа.  Өнөөдөр Америкт нэгэн сагсан бөмбөгийн  багийн эзний асуудал олны анхаарал татаж,  шуугиан дэгдээгээд байна. Тэр хүн найз  бүсгүйгээ хар арьстнуудтай нөхөрлүүлж,  хамт байлгах дургүй байж л дээ. Нөгөөх  алдартай Мэйжик Жонсонтой хүртэл битгий  нийл гэдэг байсан талаар нь найз эмэгтэй нь  олон нийтэд дэлгэсэн энэ асуудалд  Барак   Обамагаас эхлээд нийгмийн давхарга бүрт  эсэргүүцэж, ундууцаж байна. Тэр нөхрийг  Сагсан бөмбөгийн холбоо шахаж гаргаж  байна шүү дээ. Хөндлөнгийн нүдээр харахад  нэг хувь хүн тэгж хэлж, аашлаа л биз.  Нийгэм даяараа шуугиад байх асуудал биш  мэт. Гэтэл эдийн засаг нь томорч, хөгжсөн  нийгмийн иргэд тийм юманд хүртэл санаа  зовж эхэлдэг юм байна л даа.

-Хүний эрхтэй холбоотой хамгийн  жижиг асуудал ч маш том болж хараг-даж байгаа хэрэг. Өөрөөр хэлбэл,  эдийн засаг жижиг  байхад том асуудал  ч харагдахаа больдог юм байна л даа.   Хүчтэй эдийн засагтай нийгэмд бүх   юмыг хардаг болчихно гэсэн үг байна.  Ер нь ярилцлагын туршид “Монгол хүн  монголоороо байя. Бусдын хийж чадаж   байгааг бид ч бас хулхидахгүйгээр хийе.   Тэр үед бүх асуудлыг шийдэж чадна” гэсэн  санаа гарлаа гэж ойлголоо, зөв үү?

-Монголчууд эзэн хичээвэл заяа хичээнэ  гэдэг. Америк мөрөөдөл гэдэг ч ийм л юм  шүү дээ. Хүн өөрөө л хүсвэл болно гэсэн  зарчим.

 -Манай нийгэмд ингэмээргүй байна  гэж бодох юм юу байна вэ?

-Ард түмэн гэж ярьдаг хүн цөөхөн  байгаасай. Уг нь хуулиараа бол тэгж ярих  эрхтэй хоёрхон субъект бий. Ерөнхийлөгч,  УИХ. Энийг бүр хуульчилмаар ч юм шиг  санагддаг. Миний хувьд “ард түмэн” гэж  том ярьж, энэ үгийг хэрэглэхгүйг хичээдэг.  Гэтэл ярилцлага авсан зарим сэтгүүлч  намайг тэгж хэлсэн болгоод биччихсэн  байдаг. Зурагтаар хүртэл сэтгүүлчид “ард  түмэн” гэж их ярьдаг. Ер нь ард түмэн гэж  хэн юм бэ. Монгол хэдийгээр нэг үндэстэн  давамгайлсан улс ч гэсэн иргэн бүр нь өөр  өөр хувь хүн шүү дээ.

Н.Ж: Өчигдөр ард түмний нэг байсан  нөхөр өнөөдөр сонгуулийн эрх авчихаад ард  түмний эгнээнээс гарчихдаг. “Би, бид ард  түмэндээ…” гэж ярьдаг. Тэгэхээр өөрөө ард  түмний эгнээнээс гараад явчихаж байгаа  юм. 1940-өөд оны үед утга зохиолын хэлийг  нэлээд өөрчилж, “народ” гэдэг орос үгтэй  тулгаад “ард түмэн” гэдгийг айхтар үзэл  сурталжуулсан юм. Одоо “иргэн” гэдэг үг   хэрэглэж заншмаар санагддаг.

Ж.Э: -Уучлаарай, түрүүн Та “хул-хидахгүйгээр хийх” гэсэн үгийг Жанцанноров гуайн ярианы завсарт “шургуулсан”. Ямар учиртай юм бол?

-Зарим хүн аливаад амархан, ядрах -гүйгээр хүрэх гээд байх шиг. Нэг жишээ  хэлэхэд, Австралид болсон үер манайханд  нүүрсээ хурдан зарах боломж болж,  тэрийг дагаад Монголд өмнө нь байгаагүй    мөнгөний урсгал орж ирсэн. Бас газар  доорх баялгийн үнэлэмжийг нэмэг  дүүлж,  лиценз гэдэг цаасны үнэ нэмэгдэж, тэр үед  тодорхой хөрөнгөтэй болсон хүмүүс байгаа.  Тэгэхээр амьдрал их амархан санагдаад  хэдэн цаас цуглуулж байгаад зарчихвал  болно гэсэн хялбар аргаас цааш харахгүй  болно. Гэхдээ тийм боломж, цаг үе дахиж  тохиохгүй л болов уу.   “За, би танай сонины даалгаврыг биелүүлэхийг хичээлээ. Янз бүрийн зүйл асуух  гэж оролдлоо. Энэ хүнд маань өөрийн бодол  байгаа учраас “Монголбанкны бодлого  ямар байна” гэж асуугаад ч нэмэргүй юм  байна. “Би бусдыг шүүмжлэх нь чухал биш,  бүх зүйл биднээс л шалтгаална. Хүн бүр  өөрөө хичээгээд, хийж байгаадаа сэтгэлээ  шингээ вэл улсынхаа бүтээн байгуулалтад   оролцож байна” гэж боддог залуу байна.  Тиймээс  барьж байгаа шугамнаас нь дав-сан асуулт тавиад ч хэрэггүй юм байна.  Төрийн тэргүүлэгч нь хийх ажлаа хийг,  Засгийн газар давхар, дан дээлтэй байх нь  хамаагүй бас хийдгээ л хийг. Ер нь дор бүрнээ  хичээе л гэж яриад байна шүү дээ. Тэгэхээр  бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна.  Олон улсын морин хуурын наад мын хүрээнд  болох симпозиумыг би удир дах учиртай юм.   Цаг болчихлоо” гэсээр Жанцанноров гуай   уншигч-сурвалжигчийн албаас албан ёсоор  чөлөөгдсөнөө мэдэгдэн гарч одов

http://www.mongolnews.mn/w/51778

Ардын жүжигчин, дуучин Ч.Мөнхшүрийг  “Хоймор”-тоо урилаа.

-Уран бүтээлээ туурвиж байгаад гавьяаны хаа  амралтыг авахаараа багшилдаг хүн урлагийн хан  дотор цөөнгүй. Та ч мөн тэдний адилаар СУИСд багшилж байгаа. Дуучнаас багш гэдэг эрхэм  нэрийг зүүх ямар байна вэ?

­“Багш аа” гэж дуудуулах хувь заяатай яваадаа  үнэ хээр баярлаж байна. Урлагийн хүн эрт, орой хэ­зээ нэг өдөр тайзнаасаа буудаг жамтай. Хэдийгээр залуучууддаа зайгаа тавьж, олон жил хөдөлмөрлөснийхөө үр шимийг хүртэж, гавьяаныхаа амралтад суусан  ч энэ амьдралаа зориулсан урлагийнхаа төлөө үргэлжлүүлэн ажилласаар л байна. Энэ сургуульд 2008 оноос  хойш ажиллаж байгаа. Гарын олон шавьтай бол лоо.  Мэддэг, чаддаг бүхнээ бусдад заана гэдэг үнэхээр  сайхан ажил. Тэр дундаа урлагийн залгамж ха лаа  болсон залуу үеийг бэлтгэж байгаа нь бүр ч бахар хал­ тай. Анх энэ ажилд ороод багш гэж хэн бэ, оюут нуу­ даасаа юугаараа ялгаатай вэ гэж бодсон. Би тэднээс  олон жил амьдарч, илүү их зүйл сурч мэдсэнээрээ л  ялгаатай. Мөн багш хүн бусдын төлөө гэсэн чин сэтгэлтэй байх шаардлагатай гэдгийг мэдэрсэн. Багш нь  шавиа, шавь нь багшаа гэсэн сэтгэлтэй байж нэг нь  зааж, нөгөөх нь сурдаг.   Энд өөрийнхөө багш нарыг  дуурсахгүй өнгөрч болохгүй.  Хөдөл мөрийн баатар, ардын  жүжиг чин Г.Хайдав намайг анх  энэ урлагт хөтөлж оруулсан  хүн. Тэр хүний ач гавьяаг маг­ таж баршгүй. Түүнээс гадна  ОХУ­ын Ленинградын хөгж­ мийн дээд сургуулийн багш  нар байна. Мөн амьдрал, уран  бүтээлээрээ надад олон зүй­ лийг зааж сургасан ахмад уран  бүтээлчид, мөр зэрэгцэн ажил­ лаж байсан мэргэжил нэгт­ нүүддээ үнэхээр баяр ла даг.  Биднийг дөнгөж яриагаа  эхэлж байхад түүний шавь  Х.Буян жаргал орж ирсэн. Тэр­бээр Ч.Мөнхшүрийн хамт  “Таг таа” дууг дуулдаг байсан  найрал дуучин хүүхдүүдийн  нэг аж. Х.Буянжаргал Замын­ Үүдэд бизнес эрхэлдэг юм билээ.  Тэр бээр “Багшийгаа Хөвсгөлд  тоглолт хийх гэж байгааг  сон соод бэлтгэл ажилд нь тус­ лахаар ирлээ. Миний багш  бол үнэхээр агуу. Хэдийгээр би  урлагийн хүн болоогүй ч энэ  мундаг хүний шавь болж, олон  зүйл сурсандаа их баярладаг.  Багш минь үргэлж бусдад  тусалж, нэг хүнд ч болтугай  баяр хөөр бэлэглэхийг хичээдэг.  Багшийнхаа энэ үйлсэд дусал ч  болтугай нэмэр болохыг хүсдэг  юм” хэмээсэн.

-Шавь нарынхаа хайр  хүндлэлийг хүртэх нь  багшийн мэргэжлийн нэг  сайхан нь байх. Он цагийн  шалгуураар жинхэнэ найз  нөхөд тунаж үлддэгтэй  адил олон шавьтай ч  Х.Буянжаргал шиг нь цөөн  болов уу?

­Миний ард зогсоод “Таг­ таа” дууг дуулдаг байсан арав  гаруйхан настай жаахан хүү  одоо гурван хүүгийн аав бол­ жээ. Х.Буянжаргал маань үр ­ гэлж надтай холбоотой бай­ даг. Төрсөн өдөр бүрээр минь  бэлэг авчирч өгдөг гээч. Багш,  шавь гэхээсээ илүү ээж, хүү  шиг болчихсон доо, бид хоёр.  Өнгөрсөн жилийн эх үрсийн  баяраар шавь нартайгаа хам­ тарч хийсэн “Эх үрсийн эл­ бэ рэл”  тоглолтоо энэ жил  ээжийнхээ төрсөн нутаг Хөвс­ гөлд тоглох санаатай. Түүнийг  дуул чихаад хүрээд ирж. Баяр­ лаж байна аа, Буяадаа. Эцэг,  эх үр хүүхдээрээ бахархдаг  бол багш хүн шавь нараараа  бахархдаг юм байна.

-Цэргийн ансамблиас  урлагийн гараагаа эхэлсэн  бил үү? ­

Багаасаа л урлагийн хүн  болох мэдрэмжтэй байсан юм  шиг байгаа юм. Нэг л мэдэхэд  дуу аялчихсан явдаг байсан.  Түүнээс гадна манай аав их  нөлөөлсөн. Аав биднийг гэрт  эгнүүлж зогсоочихоод найрал  дуу дуулуулдаг байлаа. Би их  баян хүн шүү дээ. Хоёр ээжтэй.  Ээжийн дүү намайг өргөж  авсан. Тэгэхдээ төрсөн ээж,  аавын минь дэргэд өсгөсөн.  Өргөж авсан ээжийнхээ ганц  охин нь гээд эрх танхи өс­ сөн ч надад бүх зүйлийг зааж  сур гасан. Ер нь өссөн ор чин,  гэр бүлийн хүмүүжил хүнд  асар их нөлөөлдөг. Ямар  хүн болж төлөв ших нь эцэг,  эхийн харил цаа, гэр бүлийн  уур  амьс гал,  хүмүүжлээс  шалт гаал даг.  Хэчнээн  өндөр  боловсролтой  ч  хүйтэн  уур  амьсгалтай  гэр  бүлд  өссөн  хүн боловсролгүй хүнээс ёс  сур тахууны  доголдолтой  байдаг. Аав, ээжийнхээ тэр үлгэр  дуу райлаар  би  хүүхдүүдээ  хүмүү жүүлэхийг хичээдэг. Би  хоёр хүүхэдтэй. Ач маань одоо  аравдугаар анги, зээ их сур­ гуулиа төгсөх гэж байна.  Цэргийн ансамбльд анх  бүжиг чин бус хөтлөгчөөр  ажилд орсон. Хөтлөгч хийн­ гээ найрал дуу дуулдаг бай­ сан. Нэг өдөр цонхоор юм  хараад зогсож байтал гоё биетэй нэг эгч ирээд “Чи  бүжигчин үү” гэлээ. Үгүй ээ  гэсэн чинь нөгөө эгч “Наашаа  хүрээд ир. Чи бүжигчин бол­ но” гээд дагуулаад явсан. Тэр  хүн ардын жүжигчин Долгор­ сү рэн гуай байсан юм билээ.  Тэр мундаг хүний ачаар гур­ ван сар болоод л бүжигч ний  үнэмлэх авсан даа. Цэр гийн  ансамбльд  ажиллаж,  ур ла гийн  гараагаа эхэлсэн нь надад их  зүйл сургасан. Аливаа зүй лийг  товлосон хугацаанд нь хийж,  цаг барих, хувцсаа зөв өм­ сөхөөс эхлээд их зарчимч, дэг  журамтай болгосон. Цэр гийн  дүрэм журам эрэгтэй, эмэг­ тэй гэж ялгадаггүй. Бид нийг  хариуцлага алдах үед сахилгад  хүртэл оруулдаг байсан.

-Урлагийн хүн болоход  аав тань нөлөөлсөн гэлээ.  Урлагийн хүн байсан уу?

­Үгүй ээ. Мебелийн үйлд­ вэрийн дарга байсан. Урлагт  хайр тай, дуртай хүн байлаа.  Миний аав хятад хүн л дээ.  Хүн эцэг, эхээ сонгож төрөх­ гүй шүү дээ. Би ааваараа их  бахарх даг. Аав минь Алтан  гадас болон Хөдөлмөрийн  гавь яа ны  улаан  тугийн  одон­ той хүн байлаа. 1960­аад оны  үед энэ медалийг хүн бүрт өг ­ дөггүй байсан.

-Хятад хүний хүүхэд  гээд хүмүүст ад үзэгдэх үе  байсан уу? ­

Миний хувьд гайгүй ээ.  Хааяа л асуудал гардаг байсан.  ДБЭТ­т ажиллаж байхад нэг  удаа Оросоос том дарга ирнэ  гээд намайг хадаг сүү барьж  угт гэлээ. Удалгүй миний  эр лийз гэдгийг мэдчихээд  болиул сан. “Энэ Хятадын эр­ лий зийг бууд вал таарна” гэж  зарим нэг хүн хэлж л байсан.  Би тоогоогүй. Энэ оронд төрж  өссөн болохоор би монгол хүн.  Хүн ээж, аав, эх орноо сонгож  төрдөггүй байтал яс үндсээр  нь ялгаварладаг хүмүүсийг ер  ойлгодоггүй юм. Харин ах дүү  маань их хэлмэгдсэн. Эрлийз  гээд сургууль, ажилд оруулахгүй тохиолдол байсан.

  -Бүжигчин байсан  хэрнээ яагаад дуурийн  дуулаачаар сурах болсон  юм бэ?

­Бүжигчин бол үнэхээр  хэцүү мэргэжил. Маш их  бэлт гэл  сургуулилалт,  тэсвэр  тэв чээр шаарддаг. Анхныхаа  хүүх дийг төрүүлэх гээд  найман сартай жирэмсэн  байх даа  гэд сээ  ороолтоор  боо чихоод  бүжиг лэж  байсан.  Тайзан дээр гараад толгой эр­ гээд, нүд харан хуйлж байсныг  ч тоохгүй. Бүжиг бол залуу  насны мэргэжил. Тэгээд л  дуучин болохыг хүссэн. Удал ­ гүй ОХУ­ын Ленинградын  хөгж мийн  дээд сургуульд  явж, 1976­1981 онд суралцсан.  Манай багш “Урлагийн хүн  үргэлж бусдын өмнө толь болж  явдаг учраас чи хүмүүсийн  нүднээс далд явахыг хичээх  хэрэгтэй. Дуулах ёс той газраа  дуулчихаад л яв. Олон хүний  дунд удаан байж болохгүй.  Үзэгдэх төдий л бай. Би  урлагийн хүн ганган байх  ёстой гээд янз бүрийн чимэг  зүүлтээр битгий их гангар.  Чи гадаад үзэмжээрээ бус  дуу хоолойгоороо л хүмүүст  танигдах  ёстой”  гэж  хэл дэг  байсан. Багшийнхаа үгийг  үргэлж санаж явдаг юм.  Тиймээс олны нүдэнд ил бай­ хыг нэг их хүсдэггүй.

-ОХУ-д оюутан байсан  үеэ дурсаач. Таны  амьдралын хамгийн  дурсамжтай үе байх.

­Оюутан нас бол хамгийн  сайхан. Дэлбээлж байгаа  цэцэг шиг л тийм сайхан үе  дээ. Манай сургуулийн өмнө  Кировын театр байсан. Тэр  театрт ямар дуурь, балет,  тоглолт болно, бүгдийг нь  үздэг байлаа. Театрын дөр­ вөн давхрын лоожинд суу гаад  ирээдүйгээ төсөөлж, мөрөөд­ дөг байлаа ш дээ.

-Тэр театрын дөрвөн  давхрын лоожинд суугаад  мөрөөдөж байсан зүйл тань  биелсэн үү?

­Мөрөө дөхөд  мөнгө  төлөх ­ гүй гэг чээр  янз бүрийн л  зүйл  мөрөө дөж  суудаг  бай­ лаа. Эмэгтэй хүний боргил  хоолойтой болохоор ийм  хоолойтой дууч ны дүрүүдэд  тоглох хүс лээр сэтгэл минь  бялхаж бай лаа. Нутагтаа  очоод ДБЭТ­т орж чаддаг л юм  бол “Кар мен” дуурьт тоглоно  доо гэж боддог байсан.  Манай  сур гуулийг  төгссөн  хүн Мон голд цөөн. Миний  өмнө  дуу лаа чийн  мэргэжлээр  Ж.Цэцэгээ  төгссөн.  Урлагийн  гавь яат  зүтгэлтэн  Л.Эрдэнэбул ган,  Ж.Бүрэн­ бэх бид гурав жил дараалан  төгс сөн.  Хамгийн  гай халтай  нь бид хамтарч “Кармен”­ыг  бүтээ сэн.  Л.Эрдэнэ булган  найруулж,  Ж.Бүрэнбэх  удирдаж, би дуулсан. Энэ их ховор  тохиолдол шүү.

-“Кармен” болон “Чоно  ба долоон ишиг” хоёрын  алинд нь тоглоход хэцүү  байсан бэ. “Кармен” бол  таны нэрийн хуудас болсон  дүр. Харин “Чоно ба  долоон ишиг” анхны бүтээл  тань шүү дээ. 

­Хоёулаа л надаас их хүч  хөдөлмөр шаардсан. Гэхдээ  “Чоно ба долоон ишиг”­ний эх  ямааны дүрийг бүтээ хэд илүү  хэцүү байсан. Учир нь дөнгөж  сургуулиа төгсөж ирсэн, ямар  ч туршлагагүй, юу ч мэдэхгүй  байсан үе. Ээж болоод удаагүй  байсан болохоор арай дөхөм  байсан л даа. Гэхдээ л маш  их айж сандарч байсан.  “Кармен”­д тоглох үед гурав,  дөрвөн жил ажилласан байсан.  Энэ дүрд тоглож байна  гэж олон жил мөрөөдөж,  төсөөлсөн болохоор арай ойр  байсан. “Евгений Онегин”­ы  Ольга, “Чио Чио сан”­ы  Сузуки,  “Ри голетто”­гийн  Чепрона, “Учир тай гурван  толгой”­н Хоролмаа, “Чингис  хаан”­ы Өүлэн эх гээд 40­өөд  гол ба туслах дүрд тогложээ.  Бүгд л их хөдөлмөр, хичээл  зүтгэл шаардсан.

-Давтагдашгүй дүрээр  үзэгчдийн сэтгэлд  хоногшино гэдэг уран  бүтээлч хүний хамгийн том  бахархал нь байх. Таныг  үзэгчид “Кармен”-аар илүү  сайн мэднэ. Энэ дүрийг  бүтээхэд амаргүй л байсан  биз дээ?

-Энэ дүрийг бүтээхэд ахмад уран бүтээлчдээс нэлээд  суралцсан. Төрийн шагналт,  ардын жүжигчин Х.Уртнасан  гуайг их ажигладаг байсан.  Дүрээ гаргах гэж хэрхэн  бэлтгэж, сэтгэл санаа, бие  махбодио хэрхэн бэлтгэж  байгааг нь ажигладаг. Тайзан  дээр гарахынх нь өмнө харахад  сэт гэл дотор нь шуурга болж  байгаа юм шиг санагддаг байлаа. Дуулаад хөшигний ард  ороод нэг том амьсгаа авахад  дотор нь байгаа бүх зүйл  гараад явчих шиг санагддаг.  Тэд ний ачаар л “Кармен”-ыг  бүтээ сэн  дээ.

-Дуурийн театрынхаа  тайзан дээр гарч,  хүмүүсийн нижигнэсэн  алга ташилтыг сонсмоор  санагдах үе заримдаа байна  биз?

-Хааяа тэгж санагддаг л  юм. Үзэгчдийн алга ташилт  бол хамгийн сайхан маг таалын “үг”. Гэхдээ баг шил на  гэдэг уран бүтээл хийж байгаа тай адил юм. Тухайн хүүхдэд ямар нэг зүйл заахын  тулд өөрийн үйл хөдлөл, дуу  хоо лой гоор  үзүүлдэг  учраас  илүү их туршлага суудаг юм  шиг. Багшийнх нь үзэл бодол,  арга барил шавьд нь шингэдэг. Тиймээс миний шавь  Ц.Ерөөгийн шавиас өөр. Мэргэж лийн  хүмүүс тэднийг  хараад хэн нь хэний шавь  гэдгийг мэддэг.  Хэдийгээр тогтмол дуу лахаа больсон ч зааж буй хичээлээрээ дамжуулж өдөр бүр  турш лага хуримтлуулж  байгаа болохоор одоо ч дуулах  чадвартайгаа байна. Сая хан  гавьяат жүжигчин Ган хуяг  шавь нартайгаа хамт тог лолт  хийлээ.  Ганхуягийн  дуу ла хыг  сонсоод биширсэн. Гавь яаныхаа амралтад суу гаад, багшилж байгаа ч дээд өн гүүдийг  дуулж  бай сан  үеийн хээсээ  илүү сайн дуу гар гаж байна  лээ. Дуурийн дуучин хүн нэг  дээд өнгө дуугаргахад уурхайн  гүнд гурван өдөр шөнө, агаар  амьс галахгүй  ажил ла сантай  тэн цэхээр тийм их хүч, энерги  зар цуулдаг гэдэг. Авьяас тэтгэвэрт гардаггүй гэдэг энэ  байх.

-ДБЭТ-т чадварлаг  залуу дуучин олон байна.  Тэднийг та хэрхэн үнэлдэг  вэ?

-Манай сонгодог урлагт  залуу чуудын эрин үе ирж  бай на. Дуурийн эмэгтэй дууч-даас гавьяат жүжигчин Ө.Уянгыг их үнэлдэг. Сонгодог,  рок, поп, нийтийн гээд төрөл  бүрээр дуулдаг. Мөн Б.Эрдэнэ туяа, Ш.Наранчимэг гээд  олон чадварлаг дуучин байна. Түүнээс гадна ДБЭТ-ын  найрал дуучид, симфони найрал хөгжимчид үнэхээр чадварлаг. Энэ хүмүүсийг аль  болохоор олон жил ажил луул-чихаад  тэтгэвэрт  гар гаа сай  гэж боддог. Гаднын том театруудыг харахад найрал дуучид,  хөгжимчдийнх нь дунд настай  хүмүүс цөөнгүй байдаг.  Өнөөдөр манай сонгодог  урлагийг авч яваа залуучууд  миний өмнөх үеийн уран  бүтээлч дийн шавь нар. Ц.Ерөө,  бидний шавь тэдний дараагийн үе болж, энэ урлагийг  хөгжүүлэх болно. Энд нэг  зүйлийг онцолж хэлмээр  бай на. Өнөөдөр бид Орос,  Болгар, Итали зэрэг орны  сон годог ур лагийн школ дундаас Монголын школыг гаргаж ирж чадсан. Уртын дуу  дуулах арга барилтай Европын  сонгодог урлагийн школыг  хос луулсан юм. Монголын сонгодог урлагийн школ өнөөдөр  дэл хийд  гай хаг даж,  манай  дуучид олон улсын тэмцээнд  амжилт гаргаж байна.

-Одоогоос 20, 30  жилийн өмнө гоо сайхны  бүтээгдэхүүн элбэг биш  байлаа. Дуурийнхан дүрдээ  хувирахын тулд нүүрээ янз  бүрээр буддаг. Тухайн үед  яаж болгодог байсан бэ?

-Юмхнаар л юм хийдэг  байлаа ш дээ. Одооных шиг  төрөл бүрийн гоо сайхны  бүтээг дэхүүн, үс янзлах элдэв хэрэгсэл байхгүй. Үсээ  бур жийлгахын  тулд төмөр  хай чийг плитка дээр тавьж  халаа гаад  хиншүү  үнэр түү-лэн ороодог байлаа. Хөдөө  тог лолтоор явахад нэг өдөр  заримдаа гурав, дөрвөн удаа  тоглох үе тохиолддог. Тоглолт бүрт нүүрээ өөрөөр  будах хэрэгтэй. Гэтэл будаг  хан галтгүй.  Давхарлаж  будсаар байгаад нүүрэндээ шавар  түрхчихсэн юм шиг явдаг  байсан.  Хөмсөгний  харан даа,  сормуусны будаг зэр гийг янз  бүрийн зүйлээр л ор луулдаг  байсан даа. Хүмүүс ур лагийнх ныг  сайхан  хараг даж  бай на л гэдэг. Энэ нь зөвхөн  тэр хүний хийдэг зүйл биш.  Түүний үсийг засаж, нүүрийг  будаж, хувцсыг оёдог арын  албаныхан урлагийн бай гууллагуудад байдгийг санаж,  тэдний хөдөлмөрийг үнэлэх  хэрэгтэй.

-Тэгж хамаагүй зүйл  түрхэж байсан гэхэд  таны арьс одоо ч гоё  байна. Наснаасаа залуу  харагдаж байгаа нууцаасаа  хуваалцаач? 

-Хүнийг хурдан хөгшрүүл дэг зүйл бол өвчин, уур,  санаа зовнил. Үргэлж өөдрөг  сэт гэлтэй явбал хурдан хөгшрөхгүй л болов уу. Бас үргэлж  сон годог  хөгжим  сонсдогийн  минь нэг үр дүн энэ байх. Сонгодог хөгжим хүнийг ямар  сайхан тайвшруулдаг гээч.  Зарим эмэгтэйчүүд сард сая  төгрөгний гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг гэж ярьдаг.  Тэр хүн хэчнээн үнэтэй бүтээгдэхүүн хэрэглэсэн ч сэт гэл  нь тайван, өөдрөг бус бол  үрч лээс нэмэгдсээр л байна.  Хүн гаднаасаа бус дотроосоо  гэрэлтдэг юм.

-Авьяас, ур чадвараа та  мөнгөөр үнэлэх үү? 

-Урлагийг мөнгөөр хэмжиж болохгүй. Ямар нэг арга  хэм жээний үеэр дуулах урилга  хүлээж авахдаа би хэзээ  ч хэдэн төгрөг өгөхийг нь  асуудаггүй. Хэдэн төгрөг өгөх  нь тухайн хүн, байгууллага  хамт олны намайг үнэлэх үнэлэмж. Зарим дуучин намайг  ханш унагалаа гэж заг надаг.  Тогтсон үнээр дуулдаг хүмүүс  байдаг л даа. Тэгэхээр нь би  “Төдөн төгрөг авна гэж хэлэхгүй ээ. Гэхдээ хүмүүс ухамсартай, соёлтой, хүний хөдөлмөрийг үнэлдэг болсон учраас  үнэ гүй дуулуулдаггүй юм”  гэдэг.  Ардчилсан нийгэмд шилжиж, театр үзэгч гүй болох үед  олон авьяастай уран бүтээлч  ур лагийг орхисон. Урлагт  үнэ хээр хайртай  хүмүүс нь  л тунаж үлдсэн. Олон хүн  намайг өөр ажил хийхийг ятгаж байсан ч би энд байвал л  сэтгэл хангалуун амьдарна  гэж хэлдэг байлаа. Хэчнээн  мөн гөтэй байсан ч хийж буй  ажилдаа сэтгэл хангалуун бус  байвал амьдрал утгагүй биз  дээ.  Урлаг хүнд сайхан зүйлийг  өгдөгийнхөө хэрээр золиос  шаарддаг. Ээжийгээ бурхны  орон руу одоход би дуулж л  байсан.  Гавьяат  жүжигчин  С.Бат сүхийн  тоглолтод  дуул-чи хаад ирэхэд ээж маань нас  барчихсан байсан. Төрийн  шаг налт, хөгжмийн зохиолч  Ж.Чулуун гуай “Уран хас”-ыг дохиж байх үед аав нь  нас бар сан гэдэг. Олон үзэгч  суул гачихаад  надад  зовлон  тохиолдлоо, би тайзан дээр  гарч чадахгүй нь гэж хэлэх  эрх гүй.

  -Хэн нэгний атаархсан  сэтгэлийг мэдрэх үед ямар  санагддаг вэ?

-Баярладаг. Яагаад гэвэл  тэр хүний атаархлыг хөдөлгөх  ямар нэг зүйл надад байна  гэж боддог. Урлагийн хүнд  атаархагч олон. Ер нь урлаг  бол хоёр үзүүртэй жад гэсэн  үг. Үзүүр нь маш хурц. Нэг  үзүүр нь хайр, хүндлэл нөгөөх  нь атаархал, доромжлол, хов  жив. Урлагийн урт замыг  туу лахад хайр, хүндлэл хүртсэ нийхээ хэрээр элдвээр  хэлүүлж явлаа. Амьдрал юм  хойно алдаж оносон зүйл  зөндөө. Нөхрөөсөө саллаа. Гадаа гарч эр, гэрт орж  эм болж, амьдралын хатуу  бэрхийг даван туулж үр  хүүхдээ өсгөсөн. Гэтэл хүмүүс  намайг нөхрөөсөө салаад  дүүтэй нь суучихсан, мөн нэг  ламтай хамт амьдарч бай гаа  гэхчилэн янз бүрээр ярь сан.  Хүн болгоны хэлсэн үгэнд  эмзэглэсэн бол өдийд галзуугийн эмнэлэгт очсон байх  биз. Гэхдээ л хүн юм чинь  эм зэг лэлгүй  яах  вэ.  Тэглээ  гээд сөхөрч унахгүй. Амьдрал  тэм цэл болохоор тулалдаад л  байхаас өөр замгүй. Угаасаа  тэмцэлгүй бол амьдрал  утгагүй.

-Бурхан хүнд дааж чадах  зов лонг нь л үүрүүлдэг  гэдэг тэй санал нийлэх үү?

-Нийлнэ. Хүний оюун ухаан,  хүч чадлаас хэтэрсэн зүйл гэж  энэ хорвоод үгүй байх. Надад  ямар нэг зовлон тохиолдоход  энэ бол миний давах ёстой  даваа, туулах шаардлагатай  зам гэж боддог. Зовлонгоо  даван туулсны дараа өөрөөрөө  бахархдаг.

-Олны танил байхаас  залхмаар үе байдаг уу?

-Үгүй ээ. Урлагийнхан  хүмүүсийн толь болж, өөнтөгч  нэг ний нүдэнд бусдаас илүү  өртөж, хов живний бай болдог  ч энэ мэргэжлийг сонгосондоо  харамсаж байгаагүй. Нэг удаа  эгчтэйгээ хамт захаар явж  байтал хэдэн эмэгтэй худалдагч вино ууж байна. Гэтэл  нэг нь намайг дуудаад “Таныг  хүн дэлдэг  шүү”  гээд  хун да ганд  вино хийж өгсөн. Би “Баярлалаа” гээд уучихаад яв сан.  Гэтэл эгч намайг “Таних гүй  хүмүүсийн өгсөн юмыг хамаагүй авч уулаа” гэж заг насан.  Хүн намайг сайхан дуул даг  гээд хүндлээд өгсөн зүйлийг  авах гүй гэж хэлж чадахгүй.  Харин ч баярласан. Хэрвээ би  эн гийн нэг хүн байсан бол хэн  ч намайг танихгүй шүү дээ.

-Таныг “Гайхамшигт  энэрэл” сан байгуулж,  өнчин, ядуу хүүхдүүдэд  тусалдаг гэж сонссон.

-Төр, ард түмнээсээ ардын  жүжигчин гэдэг эрхэм алдрыг  хүртчихээд зүгээр суухыг  хүсээгүй юм. Энэ шагналын  урам шуулал болгож, сард 200  мян ган төгрөг өгдөг. Бага  ч гэсэн тэр мөнгийг буяны  үйл сэд  зориулахыг  хүс сэн.  Тиймээс “Гайхамшигт энэрэл”  сан байгуулсан. Хүмүүс тэй  хам тарч янз бүрийн үйл ажиллагаа зохиодог. Х.Буян жаргал  маань надтай хамт энэ үйлсэд  хүчин зүтгэж яваа. Жил бүрийн  шинэ жил, эх үр сийн баяраар  өнчин ядуу хүүхдүүдэд бэлэг  өгдөг.

-Ярилцсанд баярлалаа

http://www.mongolnews.mn/i/51875

 Дуучин Quiza буюу Б.Батцэнгэлийн  хань Цогтсайханы Цолмонг “Гэргий”  буландаа урьж оролцуулахаар багагүй  хугацаанд хөөцөлдсөний эцэст сая нэг “барьж  авав”. Заасан хаягаар гэрт нь очиход хаалга  тайлж өгсөн хоёр охины бага нь аавыгаа  “өвчсөн” мэт адилхан байсан тул бид айл  андуураагүй гэдгээ мэдээд санаа амарлаа.  “Манай хүн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр  гарах их дургүй. Урьд нь олон газар санал  тавихад зөв шөөрч байгаагүй юм” хэмээн Quiza  хэлсэн нь яалт ч үгүй үнэн аж. Олны нүднээс  далд, эгэл хэрнээ энгүүн, өөрийнхөө ертөнцөд  амар жимэр амьдрахыг хүсдэг эмэгтэй  болохыг гэрт нь очоод илүүтэй мэдэрлээ. Сонин хэвлэлийнхэн ирлээ гэж хөл алдан  гүйх бүсгүй тэр биш ажээ. Ямар сайндаа хоёр  охин нь өрөө рүүгээ гүйн, хувцсаа солиод  гангалчихсан гарч ирэхийг хараад “Та хоёр  зүгээр л гэрийн хувцсаа өмс дөө” хэмээн  “унтрааж” орхив. Байгаагаараа л байх дуртай  энэ залуухан бүсгүй өнгөрсөн жил Олон улсын  хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр Алдарт  эхийн хоёрдугаар одон авсан юм.

Дуучин Quiza-гийн гэргий  Ц.Цолмон гэж ямар эмэгтэй  байдгийг хүмүүс төдийлэн мэддэггүй.  Ямар мэргэжилтэй, хаана ажилладаг  тухай бүү хэл овог, нэрийг тань  хүртэл өөр өөрөөр бичсэн нь үүний  илрэл байх. Олны танил эрхмүүдийн  хувийн амьдралыг ихэд сонирхдог  хэвлэл мэдээллийнхнээс хэрхэн  “бултаж” чаддаг юм бэ?

-Юуны өмнө энэ буландаа намайг  урьж оролцуулж байгаа танай сонины  хамт олонд энэ өдрийн мэнд хүргэе!  Би жирийн л нэг айл гэрийн эзэгтэй,  эх хүн шүү дээ.

-Тэгвэл эцэг, эхээс хэдүүлээ вэ?

-Би эцэг, эхээсээ хоёулаа. Эмэгтэй  дүү минь бас хоёр хөөрхөн хүүхдийн  ээж болсон. Хоёулаа ээж болчихсон, өөр  өөрийн гэсэн гэр бүлтэй болохоор хааяа л  уулзах юм даа.

-Та багадаа хүсэж мөрөөдөж  байсан мэр  гэжлээ эзэмшсэн үү, эсвэл  өөр зам сонгосон уу?

-Хүүхэд байхдаа хүсэж тэмүүлж байсан  мэргэжлээ мэдээж эзэмшсэн. Би аялал  жуулчлалын менежментийн чиглэлээр  мэргэжил эзэмшсэн. Мөн хүүхэд байхдаа  хамгийн их хүсдэг байсан өнөр өтгөн, азжаргалтай гэр бүлтэй болох нандин хүсэл  маань биелсэн.

-Нөхөртэйгөө анх хэрхэн  танилцаж байв?

-Бид Лондонд суралцаж байхдаа  танилцсан.  Тэнд Монголоос хамтлаг,  дуучид ирээд тоглолт хийж байсан  санагдана. Тэр тоглолтыг үзэж байгаад  л танилцсан. Одоогоос арваад жилийн  өмнө юм байна шүү. Цаг хугацаа ч хурдан  өнгөрөх юм даа.

-Ямар зан чанар нь таныг татсан  бэ?

-Мэдээж нөхрийн маань бүхий л зан  чанар таалагдсан болохоор татагдсан  байх. Манай хүн чинь ер нь л их уужуу  тайван зантай, эр хүний бүхий л сайхан  чанарыг шингээсэн хүн ш дээ

-Том охиноо мэндлэхэд та хоёр  хэрхэн баярлаж байсан бол?

-Охиноо мэндлэхэд бид хоёр  үнэхээр хэмжээлшгүй их баярласан.  Тэр мэдрэмжийг юутай ч зүйрлэшгүй,  ямар ч үгээр илэрхийлэх аргагүй байх  аа. Ялангуяа эх хүн болох тэр мэдрэмж  үнэхээр гайхалтай. Нөхөр маань тэр үед  нэлээд сандарч тэвдэж байснаа ярьдаг  юм. Ямар сайндаа охинтой болсон гэж  баярлаад, найзуудтайгаа уулзахаар гарч  байсан. Магадгүй хөөрхөн охины аав  болсон тухайгаа найз нартаа хэлж, тухайн  мөчид төрсөн мэдрэмжээсээ хуваалцсан  байх.

-Танай хүүхдүүдийн нэр их  өвөрмөц юм билээ. Хэн нэрийг нь  өгдөг вэ?

-Хүүхдүүдийнхээ нэрийг аав нь л өгдөг  дөө. Яагаад ч юм эздэд нь яг тохирсон  нэр бодоод олчихсон байдаг. Хэзээдээ  ч бодоод амжчихав гэмээр (инээв). Том  охиныг маань Сийлэн гэдэг. Удаах дүү нь  Уян, хамгийн бага хоёр маань Амар, Амира  гэдэг нэртэй. Одоо ажиглаад байхад нэр  нь бүр нэг тохирчихсон, дунд охин маань  гэхэд нэлээд уян зөөлөн хүүхэд шүү.

-Олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн  аав, ээжүүд “Манай хэд чинь  мөрөөрөө гүйж байгаад дэм дэмэндээ  өсөцгөөчихсөн” гэж ярихыг олонтаа  сонссон. Гэтэл өнөө цагт хүүхэд  өсгөхөд янз бүрийн шаардлага,  “шалгуур” ихтэй болсон байна.  Хүүхдүүдээ хүний дайтай өсгөж  хүмүүжүүлэх нөр ажилд танай хүн хэр оролцдог вэ?

 -Хүүхэд өсгөж хүмүүжүүлэхэд эцэг, эх  хоёрын хоёулангийнх нь л үүрэг оролцоо  чухал гэж боддог. Манай гэр бүлийн хүн ч  энэ тал дээр маш их анхаардаг. Том охин  маань Хөгжим бүжгийн коллежид хийл  хөгжмийн ангид суралцаж байгаа. Охиноо  урлагийн хүн болгох санааг анх нөхөр  маань дэвшүүлж байсан юм. Ямар ч хүн  урлагийн мэдрэмжтэй байх нь хэрэгтэй  л дээ. Тэр дундаа сонгодог урлаг бол  гайхалтай.

-Хоёр ихэр тань цэцэрлэгт орсон  уу. Эгч нарыг нь та сургуульд зөөдөг  үү?

 -Хоёр бага маань цэцэрлэгт орсон.  Хөөрхөн хөөрхөн юм сурч ирээд л ер нь  сайн байгаа шүү. Заримдаа эгч нарын-хаа хичээлийг давтуулахгүй үймүүлэх  гээд байдаг тал бий. Хүүхдүүдээ сургууль,  цэцэрлэгт нь мэдээж хүргэж өгөлгүй яахав.

-Ингэхэд та хоёрын хэн нь ихрийн  удамтай юм бэ?

-Аль аль нь ихрийн удамтай. Хадам ээж  маань ихрийн өрөөсөн юм. Миний ээжийн  талд ч бас ихрүүд бий.

-Дуучин Эбагийн гэргий та хоёр  нэг өдөр “Алдарт эх”-ийн одон авсан  байсан. Тэгээд бүр хоёулангийнх нь  бага хүүхдүүд ихэр гэхээр сонирхолтой  санагдсан шүү.

 -Тийм ээ. Бямбаа эгч бид хоёр нэг өдөр  одон гардаж авсан. Гэхдээ тэдний дунд  хоёр нь ихэр.   Ихрүүдийнх нь тухай яриа өрнөхөд  дуучин Quiza нэмж тайлбар хийв. Амар,  Амира нар хоёр өөр эсийн ихрүүд бөгөөд тэд  зан чанар, царай зүс, сонирхдог зүйлээрээ  хүртэл ялгаатай гэнэ. Гэргийнх нь ээжийн  талын ихрүүд ч бас ийм хоёр эсийнх гэдгийг  тэрбээр хэлээд “Зарим хүн биднийг орчин  үеийн технологийн дэвшлийг ашиглан  эрэгтэй, эмэгтэй ихэр хүүхэдтэй болсон гээд  байдаг юм” хэмээв.

  -Дээхнэ тантай утсаар ярихад “хичээлтэй байна” гэж байсан. Нууц биш  бол “Гэргийн хуанли”-наасаа өөрт  илүүчилсэн цагаа юунд зориулж байна  вэ?

 -Өглөө хүүхдүүдээ цэцэрлэг, сургуульд  нь хүргэж өгчихөөд, өөртөө бяцхаан  цаг зориулна шүү. Монголд албан ёсоор  салбараа нээсэн антигравити йогоор  идэвхтэй хичээллэдэг. Үнэхээр их завгүй  байдаг бидэн шиг хүмүүст бие бялдраа  зөв зүйтэй хөгжүүлж, эрүүл чийрэг  болгох сайхан газар нээгдсэнд нь үнэхээр  олзуурхаж байгаа.

-Танд дахиад нэг хөөрхөн хүүхэд  төрүүлж өсгөх бодол бий юү?

-Би хүүхдэд маш их хайртай. Орой  гэртээ тал талаасаа цуглаад, олуулаа  хамтдаа инээлдээд, бужигнаад сууж байх  нь амьдралаас авч болох хамгийн том аз  жаргал, юугаар ч сольшгүй үнэ цэнэтэй  зүйл гэж боддог.

-Танай хүн амьдрал дээр хэр хорон  үгтэй вэ. Бичсэн дууны шүлгээс нь  харахад сэтгэлд нийцэхгүй зүйлээ  шууд л пал хийтэл хэлчихдэг юм шиг  санагддаг?

-Амьдрал дээр харин ч зөөлөн, уужуу  дотор  той, үг цөөтэй хүн шүү дээ. Магадгүй  энэ нийгмийн бухимдлыг л шүлгээрээ  илэрхийлдэг байх.

-Хоёр хүний нэг нь түргэн ууртай  байхад нөгөө нь хүлээцтэй тайван  байвал асуудлыг амархан шийддэг  гэдэг. Аливаа маргааны үед хэн нь  түрүүлж буулт хийдэг вэ?

-Бид хоёр аль болох маргалдахгүйгээр  асуудлаа шийдэхийг хичээдэг. Яахав хүний  л амьдрал юм болохоор заримдаа бие  биедээ гомдох, туних үе гардаг. Тэр үед  нөхөр маань түрүүлж буулт хийдэг (инээв).

-Та хоёр хамгийн сүүлд хэзээ, ямар  үзвэр үзсэн бэ?

-Өвөл арваннэгдүгээр сард хамтдаа  үзвэр үзсэн юм байна. Нөхөр маань төрийн  албан хаагч болохоор тэр болгон хамтдаа  үзвэр үзэх, гадуур гарах цаг хомс л байна  даа. Ихрүүдийн хүссэн зүйлийг гаргаж өгөх,  нөгөөтэйгүүр аргацаах ч гэж хэлж болох  том эрх ашгийн үүднээс энэ гэр бүлийн  томчууд зурагт үзэхээ болиод удаж буй  гэсэн. Тэгэхгүй бол эгч нарынхаа хичээл  номыг нь давтуулахгүй байхаас эхлээд  мундахгүй их ажилтай, тэд.  Сийлэн эгчийгээ дагаад Уян охин бас  хөгжимтэй найзлах сонирхолтой уч раас  тэдний өрөөнд хийл, төгөлдөр хуур тэр­ гүүтэй хэд хэдэн зэмсэг байх аж. Аав,  ээжийн удам нь аль аль талаасаа урлагийн  хүн олонтой болохоор арга ч үгүй биз.  Гэргийгээ алдарт Жамьян хуурчийн ач  охин, дуучин Болд, Баачка нарын үеэл гэд­ гийг гэрийн эзэн хэлээгүй бол анзаарах  гүй  өнгөрч мэдэх байлаа. Ер нь Quiza бодож  байснаас их энгийн, нээлттэй хүн шиг  санагдав. Амарын даахийг энэ намар бугын  дуунаар үргээх бол Амирагийн сэвлэгийг  ирэх хавар хөхөөн дуунаар хөндөх тухай тэр  л ам нээсэн юм

Л.Ганчимэг

http://www.mongolnews.mn/w/51918

Уран зураг, сонгодог хөгжим, яруу  найраг хослуулсан “Аялгуут солир”  үзэсгэлэнгээ “Урбанек” компанийн  захирал Б.Лхагважавтай хамтарч  “Blue moon” арт галерейд гаргасан Монголын  урчуудын эвлэлийн нэрэмжит шагналт,  зураач О.Дарамбазарын урланд зочиллоо.  Тэрбээр Монголын урчуудын эвлэлийн хорооны  уран бүтээлчдийн “А” байрны дэргэдэх шинэ  урланд ороод удаагүй байгаа аж. Түүний урлан  доторх бүх зүйл эмх цэгцтэй. Ихэнх зургаа  жаазанд хийж, заримыг нь өлгөж, үлдсэнийг  нь хаалганы хажууд өржээ. Тэдгээр нь өнгөрсөн  онд гаргасан “Pan Mongolia” үзэсгэлэнд дэлгэсэн  бүтээлүүд байв. Урлангийн нэг буланд эхлээд  орхисон зураг байна. Юу зурах гэж буйг нь  мэдэхгүй ч гарынхаа үсгийг улбар шар өнгөөр  тод бичжээ. Харин эсрэг талд нь зураг  зурахаар бэлдсэн самбар байв. Хэзээ нэг өдөр  түүн дээр ямар бүтээл амилахыг зураач өөрөө  ч таашгүй. Будаг, бийрүүдээ том, жижгээр нь  ялган, саванд хийжээ. Цонхны дор хөгжмийн  гурван том өсгөгч, дэргэд нь Ф.Шопений  хөгжмийн бүтээлүүдтэй цомог харагдав.  Тэрбээр тэр л хөгжмийн аялгуунд, кофе шимж,  тамхи соронгоо бүтээлээ туурвидаг аж.

 -Эхлээд орхисон зурган дээрээ гарын  үсгээ зурсан байна. Ихэнх зураач бүтээлээ  дуусгасныхаа дараа гарын үсгээ зурдаг  байх. Таны гарын үсэг их өвөрмөц юм.

-Гарын үсэг бол энэ бүтээл минийх гэдгийн  баталгаа. Үүнийг зүгээр нэг зурчихгүй. Нэг  гарын үсэг зурах гэж заримдаа арав гаруй  давтдаг. Гарынхаа үсгээр зурах арга барил,  ур чадвар, зан араншин зэргээ илэрхийлэхийг  зорьсон. Гарын үсгээ хаана зурснаас тухайн  зургийн зохиомж шалтгаалж болно. Тиймээс  зургаа эхлэхээсээ өмнө гарын үсгээ зурсан юм.

-Таны “Дуудлага” зураг их сонирхол  татлаа. Зурсан арга барил нь ч бусад  бүтээлээс тань өөр юм.  

-Энэ зургийг 1989 онд Японд болсон олон  улсын үзэсгэлэнд тавихаар зурсан. Эх хувь нь  Монголын уран зургийн галерейд байдаг. Цэрэг,   цагдаагийнхан сургуулилалт хийхдээ хүн  дүрс тэй бай ашигладаг. Зургийн зохиомжийг  түүнтэй төстэй зурсан. Хүн төрөлхтөн эх  дэлхийгээ бай шиг буудаад байвал энэ ертөнц  хэзээ нэг өдөр биднээс хариугаа авна гэсэн  санаатай.   Тэнд байгаа “Томилолт дууслаа” зурагтаа  их хайртай. Гадаадад амьдарч байгаад ирэхийн  өмнө миний цүнхний оосор тасарчихсан юм.  Түүнээс санаа авч зурсан. Дотор нь нэг шил  архи, гэрэл зургийн хальс, Пушкины хөрөг  гэх мэт зүйл байна. Энэ зурганд ардын уран  зохиолч Б.Лхагвасүрэн гуай их дуртай.

 -Яагаад зураач болсон юм бэ?

-Миний зураач болсон түүх сонин л доо.  Өөрийгөө их азтай хүн гэж боддог. Зургаан  настай байхад аав, ээж намайг нутгаасаа  оргуулж хотод авчирсан. Учир нь би бага  байхдаа манайд хүн орж ирэхээр орон дээрээ  гарч завилж суучихаад янз бүрийн зүйл ярьдаг  байж. “Танайд гурван хүн ирэх нь, гэртээ  харь. Танай азарга адуу алга болох юм байна”  гэхчилэн олон зүйл донгосдог байсан гэсэн.  Манай удамд мэдлэгтэй том лам нар байсан юм  билээ. Тиймээс хүмүүс надад мөргөж, адис авдаг  болж. Нутгийн нэг лам аав, ээжид “Хүүхдээ энэ  нутгаас аваад яв. Энд байвал аюулд өртөнө” гэж  хэлжээ. Тэгээд аав хот руу түрүүлээд явсан. Нэг  бороотой өдөр хоёр танихгүй хүн ирээд намайг  аваад явсан. Нууж авч явж байгаа нь тэр л дээ.  Тэр өдрийг сайн санадаг юм. Тэгж анх хотод  ирсэн. Багадаа ер зураг зурдаггүй байсан. Харин  хөгжим тоглох сонирхолтой байлаа. Одоо  хөгжмийн зохиолч, удирдаач Б.Нямдорж  надад гитар, аман хуур зааж өгсөн. Тавдугаар  ангид байхдаа яагаад ч юм зургийн дугуйланд  орох гэтэл багш “Чи хөгжимчин болно” гээд  аваагүй. Удалгүй дахиад Хөгжим бүжгийн  дунд сургуулийн зур гийн ангид шалгалт өгтөл  тэнцсэнгүй. Уйлаад шатаар буугаад явж байтал  ардын зураач О.Цэвэгжав багштай таарч, учраа  хэлэв. Багш намайг дагуулж яваад нэг өрөөний  үүдэнд үлдээ чихээд орлоо. Хаалгаар нь сэм  шагайтал О.Цэвэгжав багш шалгалт авч байсан  хүмүүст “Надад нэг хүний мэдэл байхгүй юм  уу” гэж хэлэхийг сонссон. Тэгээд намайг хагас  жил хүртэл сайжрахгүй бол сургуулиас гаргана  гэсэн болзолтой авсан. Тиймээс би их азтай хүн  байгаа биз.

 -Бийр ч барьж үзээгүй хүүхэд зургийн  ангид ороод хагас жилийн дотор хэрхэн  сайжрав?

 -Сайн багш нартай байсан болохоор хурдан  сайжирсан байх. Өөрөө ч их хичээсэн. Нэг өдөр  багш кино үзэх тасалбар тараахаар нь хоёр  ширхэгийг авчихлаа. Хэнтэй ч үзэх гэж авсан  юм бүү мэд. Сүхбаатарын хөшөөний гинжин  дээр кино эхлэх цагаа хүлээгээд сууж байтал  зураач Алтансүх ах явж байна. Түүнтэй хамт  кино үзсэн. Тэр өдрөөс эхлээд Алтансүх зураач  миний гэрийн багш болсон. Сургуульд  ардын  зураач Амгалан,  Цэвэгжав, Чогсом нараар  хичээл заалгаж, орой нь Алтансүх багш  тай  дадлага хийдэг байлаа. Алтансүх багш эх  нэр -тэйгээ хэрэлдээсэй гэж боддог байлаа (инээв).  Тэгвэл манайд хононо. Сургуулиа төгсөхдөө  ангийнхаа хамгийн онц сурлагатан нь болж,  Польшийн урлагийн академид орсон

-Сургуулиа төгсөж ирээд орчин  үеийн, сэтгэлгээний өнгө аястай зураг  зурахад хүмүүс хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-Европт боловсрол эзэмшсэн хүн тэр  үеийн нийгмийн байдалтай дасан зохицоход  эхэндээ амаргүй байлаа. Үзэл бодолд минь  хяналт тавихыг үнэндээ хүлээн зөвшөөрч  чадахгүй байсан. Ирсний дараа Дотоод яам -ны хоёр хүн намайг үргэлж дагаж, тагнадаг  байсан. Ямар ч хүн сургуулиа төгсөхдөө их  зүйл хийж бүтээнэ гэсэн оргилсон хүсэл -тэй байдаг.  Сургуулиа төгсөж ирэхдээ яг л ирлэсэн хутга шиг  байлаа.  Польшоос ирээд удаагүй байхдаа “Чингис  хааны их цэрэг хөдөллөө” гэдэг зураг зурсан.  Ямар ч зоригтой, омголон байсан юм. Гэтэл  тэр үеийн ахмад зураач, урлаг судлаачид “Энэ  зургаа ил гаргавал чи асуудалд орно” гээд тас  нуусан. Тэр зургийн сургаар Дотоод яамны хоёр  хүн манайд ирсэн ч азаар асуудалгүй өнгөрсөн.  Мөн “Амьдрал” гэдэг зураг зурлаа. Нүцгэн  хүүхэн, салхи, давхиж буй адуу зэргийг өвөрмөц  зохиомжтой зурсан юм. Түүнийг үзэсгэлэнд  тавих гэтэл хийсвэр сэтгэлгээний өнгө аястай  бүтээл гээд хасна гэлээ. Тэр үед үзэсгэлэнгээс  зураг хасна гэдэг том доромжлол байлаа. Гэтэл  “орос” Баяраа гуай “Дарамбазарын зурганд  хийс вэр сэтгэлгээний өнгө аяс байна. Гэхдээ  та нар энэ сонинг үз” гэв. Тэгсэн Оросын нэг  сониныг миний бүтээлүүдийн тухай биччихэж.  Түүнийг үзээд миний зургийг хасаагүй.  Урлаг судлаач Д.Дашбалдан 1980 оны  эхээр “Монголын дүрслэх урлагт философи  орж ирлээ. Энэ нь О.Дарамбазарын бүтээлд  байна” хэмээсэн. Тэр үед бодит сэдэвтэй  зургууд зонхилж байсан болохоор сэтгэлгээний  бүтээлийг хүмүүс ойлгохгүй, хүлээж авахад  бэрх байсан.

-Сэтгэлгээний зураг бол зураачийн  дотоод ертөнц, мэдрэмж. Өөрийгөө  хөглөж, дотоод ертөнцөө танихад хөгжим  танд их нөлөөлдөг бололтой.  

-Хөгжим их чухал шүү. Хүнд орчин их  нөлөөл дөг юм байна. Хөгжим бүжгийн сургуульд байхдаа хүссэн хүсээгүй үргэлж хөгжим  сонсдог байсан болохоор сонсгол сайжирч,  хөгжмийн мэдрэмжтэй болсон байх.  Манай зарим уран бүтээлч сэтгэлгээний  зураг зурдаг л гэдэг. Би тэдэнд “Та нар сэт-гэл  гээний бүтээл туурвиж чадахгүй. Учир нь  та нарт орчин нь байхгүй. Тиймээс хэн нэгний  бүтээ лийг битгий хуулбарла” гэж хэлдэг. Хатуу   ч үнэн үг.

-Сонгодог хөгжим, яруу найраг, уран  зураг гурвын огтлолцлоос та юу мэдэрдэг  вэ?

-Урлагаас мэдрэх дээд зэргийн таашаалыг  эн дээс мэдэрдэг. Юу гэж илэрхийлэхээ мэдэх-гүй байна. “Аялгуут солир” үзэсгэлэнд дэлгэсэн  бүтээлүүдээс гадна хөгжим, яруу найраг, уран  зураг хослуулж бүтээсэн хэдэн зураг байдаг.  “Чонын улиа” гэж зураг бий. Тэр зурганд  зориулж яруу найрагч А.Лхагва шүлэг бичсэн.  Шүлгэнд нь хөгжмийн зохиолч Мөнх-Ертөнц  ая зохиож, дуу болгосон. Тэр дууг гавьяат  жүжигчин Т.Ариунаа удахгүй үзэгчдийн хүртээл болгох байх.

-Та дотоод ертөнцөө ямар өнгөөр  илэрхийлэх бол?

-Улбар шар юм болов уу. Яагаад гэдгийг  нь мэдэхгүй ч энэ өнгөнд их дуртай. Миний  зургуудад улбар шар өнгө давамгайлдаг. Гэхдээ  хүний тухайн үеийн сэтгэл хөдлөл бүтээлд нь  шингэдэг. Гунигтай үедээ зурсан зураг голдуу  хар, саарал өнгөтэй  байдаг бол дурласан үеийнх  ихэвчлэн улаан. Сэтгэл тайван, өөдрөг байгаа  үед улбар шар, ногоон, цэнхэр гэх мэт.

-Таны бүтээл дунд сонин тохиолдлоор  зурсан зураг байдаг уу?

-Ганц, хоёр бий. Гурван жилийн өмнө миний  дотны найз нэг бүсгүй нас барсан юм. Түүнээс  болж сэтгэлээр унасан үедээ зурсан нэг зураг  байдаг. Шөнө унтаж байгаад гэнэт сэрээд зурсан  юм. Өглөө нь зурсан зургаа хараад айх шиг  болсон. Час улаан уруултай бүсгүйг тойруулаад  найман хангал бурхан зурсан байсан. Тухайн  үед тийм зураг зуръя гэж бодоогүй, өөрийн  мэдрэмжээр л зурсан.  Дээр үед зураачдыг томилолтоор ийш  тийш нь явуулж зураг зуруулдаг байлаа. 1981  онд Ю.Цэдэнбал дарга баруун аймгуудад  зочлохоор явсан. 20 гаруй машин, нэг онгоцтой  явж билээ. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, зураач  Ч.Баянмөнх бид хоёрт Ю.Цэдэнбал даргын  аяллын тухай зураг зурах даалгавар өглөө. Бид  онгоцоор нисээд Ховдод очоод хүлээж байсан.  Нэг хоногийн дараа Ю.Цэдэнбал дарга Ховдод  ирэх гэж байхад өмнөх шөнө нь намайг дуудаад  зочид буудлын баруун талын гадна ханан дээр  зураг зур гэлээ. Би өглөө зургаан цагт босоод  гурван давхар зочид буудлын ханан дээр  сансрын нисгэгч Ж.Гүррагчаа, В.Жанибеков  нарыг зурсан. Өдөр гурван цагт Ю.Цэдэнбал  даргыг ирэхээс өмнө дуусгасан. Хүнд даалгавар  байсан шүү. Тэр зураг саяхныг хүртэл байсан  гэсэн.     1986, 1987 оны үед Хэнтий, Сүхбаатар,  Дорнод аймгийг дайрсан их шуурганы үеэр  намайг зураг зур гээд Сүхбаатар руу явуулсан.  Олон хүн, мал үхэж, сураггүй болсон аймаар  шуурга болсон. Даанч би зураг зурж чадаагүй.

 -Танаас хүмүүс юм асууж их орж ирэх  юм. Олон шавьтай юу?  

 -Гарын шавь гэвэл таван хуруунд багтана.  Таны шавь болъё гэсэн хүүхдүүд олон ирдэг.  Тэднээс би нэг зүйл асуудаг юм. “Ном уншдаг  уу, хамгийн сүүлд хэзээ ном уншсан бэ” гэж.  Олонх нь өнгөрсөн жил, сарын өмнө гэдэг.  Тэгэхээр нь “Уучлаарай, миний хүү ном сайн  унш” гээд явуулдаг. Ном уншихгүйгээр сэтгэхүй хөгжихгүй. Би өдөрт доод тал нь нэг цагийн  хугацаатай ном уншдаг. Энэ оны нэгдүгээр  сараас хойш эдгээр номыг уншлаа.  Цонхны тавцан дээр 20 орчим ном  өрөөстэй байлаа. “Ялагдашгүй ганцаардал”,  “Нүүдэлчний тэнгэр”, “Зовсон сүү”, “Дэлхийн  уран зураг”, “Америкийн урлаг”, “Орчин үеийн  графикийн урлаг” гээд үргэлжилсэн үг, яруу  найраг, урлаг, уран зураг, түүхийн төрөл  бүрийн ном харагдав

http://www.mongolnews.mn/i/51984

    “Х-ТҮЦ”  хамтлагийн жүжигчин Т.Бархүүтэй ярилцлаа.

-Өнөө өглөө сэрээд хамгийн түрүүнд юу  бодсон бэ?

-“Танхай гэрээ” нэртэй инээдмийн киноны  продюсерээр ажиллаж байгаа. Киноныхоо дууг  ямар байвал зүгээр вэ гэж бодлоо. Гол дүрд  Амбий ах, Одноо, Долгор, би тоглож байгаа.  Бараг л бэлэн болчихсон. Гэхдээ энэ зун, намар  олон кино нээлтээ хийх тул ирэх жил цацах  бодолтой байна.

-Өдөржин унтах, эсвэл тоглолттой  байхын аль нь гоё вэ. Та ямар өдрийг  сайханд тооцдог вэ?

-Ажил бүтээд байвал өдөр бүр л гоё.  Гэр бүлтэйгээ зугаалгаар явах, сайхан уран  бүтээлийн ард гарах, тоглолтоо амжилттай  дуусгаад үзэгчдийн алга ташилтаар шагнуулах  аль аль нь жаргал.

 -Тэгвэл кино, хошин шог, жүжигт  тоглохын аль нь илүү таалагдаж байна вэ?

-Эрч хүч, хурдтай, бусдыг инээлгэдэг, залуу  хүний ритмд таарсан гэдэг утгаараа хошин  шогт дуртай. Кино хийхэд бие, биенээ танихгүй  янз бүрийн хүмүүс энд тэндээс цугларч сарын  дотор ээнэгшиж дотносоод сүүлдээ тэврэлдээд,  уйлалдаад салдаг. Хамтлагийнхнаасаа өөр уран  бүтээлчидтэй хамтарч ажилладаг болохоор их  сонирхолтой.

-“Сэрүүн хасын нууц”-ын Жиганы  дүрээр “Гэгээн муза” наадмын  шилдэг гол  дүрд нэр дэвшиж байгаа. Бэлтгэлээ хэр  базааж байна вэ. Шүүгчдийн өмнө гарах  энгийн үед тоглодгоос ялгаатай юу?

-Шүүгчдийн өмнө заримдаа биеэ барьдаг.  Сүүлийн үед тийм зүйлд ач холбогдол өгөхгүй  байх гэж хичээх болсон. “Гэгээн муза”-д  зориулж хамгийн мундгаараа тоглоно гэж  болохгүй. Яаж тоглож байснаа л үзүүлэх  хэрэгтэй. Энэ сарын 14, 15-нд жүжгийн бүрэл-дэхүүнээрээ сургуулилалт хийнэ. Тэр хүртэл  өдөр бүр гэртээ, машиндаа, орон дотроо үгээ  бэлдэж байгаа.

-Драмын жүжигт тоглохын юу нь хэцүү  вэ?

-Энэ миний эзэмшсэн мэргэжил, би чадах  ёстой учраас хэцүү гэж болохгүй. Шантраад   л байвал тоглож чадахгүй. Харин зүрх жаахан  өвдөх гээд байдаг болсон.  Жүжгийн үеэр уйлна,  уурлана, аргадна, зодно гээд олон ааш гаргадаг.   Би өөрөө айхтар ядрахгүй, оюун ухаан “Энэ  жүжиг шүү дээ” гэж мэдэрч байгаа хэрнээ бие  эрхтэнүүд тэгж хүлээж авдаггүй.

-Жиганы оронд байсан бол ямар  шийдвэр гаргах вэ?

-Анх хуримаа хийхийн өмнө, Сюэкөг өөр  хүнд хайртайг нь мэдсэн даруйдаа л орхих  байсан.

-Ажил, амьдралын тэнцвэрээ хадгалж  чадаж байна уу?

-Өдрийн 80 хувийг ажилд, үлдсэнийг нь  хувийн амьдралдаа зарцуулаад байна. Шинэ  шоу тоглохын өмнө өглөө бэлтгэл хийж, орой  жүжгээ тоглоод, дараа нь бүжгээ сургуулилаад  өдрийн 16 цагийг ажил дээрээ өнгөрүүлдэг.

-Энэ амьдрал тань тэгээд таалагдаж  байна уу?

-Миний л сонгосон мэргэжил, амьдрал.   Охиндоо зарцуулах цаг багатай тул эцэг хүний  хувьд өөрийгөө чамладаг. Охиноо хувь хүн  болж төлөвших суурийг нь тавилцахсан гэж  боддог ч санаагаар болохгүй юм. Гэхдээ эхнэр  бид хоёроос илүү сайн халамжилдаг эмээ нь  байгаа. Манай эхнэрийн ээж үгээр хэлэхийн  аргагүй сайн хүн байдаг юм.

 -Охиноо тийм, ийм хүн болоосой гэж  битүүхэндээ бодож амжив уу?

-Эрдэм мэдлэгтэй, сайн хүн болоосой л гэж  хүсдэг дээ.

-Сүндари нэрийг нь хэн өгсөн бэ?

-Бид хоёр ярилцаж байгаад л сонгосон.  Одноогийн багадаа уншиж байсан энэтхэг  зохиол дээр Сүндари нэртэй бүсгүйн тухай  өгүүлдэг юм билээ. Хүнээс асуухад сайхан  бүсгүй, үзэсгэлэн гоо гэсэн утгатай байсан.

-Зарим хосууд энгийн зүйл дээр хүртэл  хайраа мэдрүүлэхийг хүсдэг бол нэг хэсэг  нь хал нь гаднаа, хайр нь дотроо байдаг.  Та ханиа яаж хайрладаг бол?

-Гэр бүлийнхнээ, эхнэрээ, хүүхдээ дотроо л  хамгаас илүү хайрлана. Хайраа ил гаргаад байх  сонирхол надад байдаггүй. Зарим хүн гаднаас  дүгнээд буруугаар ойлгож магадгүй юм.

-Ингэхэд та хоёр хуримаа хийсэн үү?

-Үгүй ээ, энэ талаар бодож байгаагүй. Гэхдээ  яагаад болохгүй гэж.

-Оюутан, сурагч байхдаа Одноо эгчийн  талаар юу гэж бодож байсан бэ?

-Тэр үед мэддэг байсан ч онцгойлон анзаарч  хардаггүй байсан.

-Таны бодлоор эмэгтэй хүн ямар үед  үзэсгэлэнтэй харагддаг вэ?

-Хүмүүс үзэсгэлэн гоог янз бүрээр л  тодорхойлдог. Аятайхан хувцаслаж, үсээ  засуулаад, гоё будчихвал эмэгтэй хүн бүр л  сайхан харагдана. Би гадна талаас нь хүнийг  дүгнээд байдаггүй. Миний хүүхдийг хэв лийдээ  тээж байна гэж бодохоор эхнэрээ хайр лахгүй  байхын аргагүй, хөөрхөн. Тийм үед уурлуулахгүй юмсан, халамжаар дутаахгүй шүү гэж  хичээдэг.

-Хэдэн наснаасаа өөрийгөө том хүн  боллоо гэж мэдэрсэн бэ?

-Намайг найман настайд аав өөд болсон.  Дөрвөн ахтай, айлын бага хүүхэд. Аавыгаа  алдсанаас хойш ээжийгээ зовоохгүй юмсан,  илүү, дутуу юм нэхэхгүй юм шүү, хүнээс юм  гуйж дарамт болохгүй амьдрахсан гэж хичээж  ирсэн.

-Айлын бага байх хүний төлөвшилд  нөлөөлдөг болов уу?

-Би л айлын бага гэсэн шиг эрхэлсээр байгаад тэнэг болсон хүүхэд байна. Эрх болохгүй  юм шүү гэж хичээдэг хэрсүү хүүхдүүд ч байдаг.

-Аавынхаа талаар тод санадаг уу?

-Одооны хүүхдүүд их сүрхий, бага насныхаа  юмыг сайн санадаг юм билээ.  Би аавтайгаа  байсан мөчөөс тийм их зүйлийг санадаггүйдээ  харамсдаг юм. Миний аав Автобусны жолооч  хийж байгаад тээврийн жолооч болсон. Аавынхаа хажууд суугаад машиных нь арааг сольж,  жолоог нь барьж байснаа  сайн санадаг.  Намайг  их эрхлүүлдэг байсан. Айлын том хүүхэд байсан  бол ухаан суутлаа аавынхаа хайр халамжийг  мэдрэх байсан даа гэж боддог юм. Аав минь  амьд байсан бол хэзээ ч түүнийг гомдоохгүй,  сайн хүү байж, халамжилж, надаар үргэлж  бахархаж хүмүүст ярьдаг, тийм л жаргалтай  байлгахсан гэж. Аавтай хүмүүст атаархдаг.  Жаргал даа ташуурч, аав, ээждээ хатуу үг хэлж,  зовоо  дог хүүхдүүдэд дургүй хүрч, өнгөрсөн  хойно нь л ухаарна даа гэж өмнөөс нь харамсах  юм.

-Ямар зүйл таныг тэвчихийн  аргагүйгээр  бачимдуулдаг вэ?

-Дотнын хүмүүс өчүүхэн зүйлээс болж  хоорондоо хэрэлдээд байхаар эмзэглээд, дотор  давчиддаг. Хүмүүс нэг нэгэндээ буулт хийж,  тайвширсан хойноо ойлголцох хэрэгтэй.

 -Хэн нэгнээс зөвлөгөө авах нь их үү,  эсвэл өөрөө шийдвэр гаргах дуртай юу?

-Шийдвэрээ өөрөө л гаргадаг. Хэн нэгний  зөвлөсний дагуу хийгээд алдаа гаргавал нөгөө  хүндээ уурлах хэцүү, өнөө хүнд ч сэтгэлийн  зовлон болно. Ганцаараа шийдэх боломжгүй  том асуудал дээр гэр бүлийн хүнтэйгээ  ярилцдаг.

-Таны тархи, зүрх хоёрын аль нь хүчтэй  вэ?

-Сүүлийн үед тархиа дагадаг болсон. Эрчүүд  зүрх сэтгэлээ дагаж шийдвэр гаргаснаар их  алддаг. Тархиараа л зүрхээ удирдана даа.

-Сонсож байсан хамгийн сайхан үг юу  вэ?

-Манай ээжийн найз, гавьяат жүжигчин  Дэлгэржаргал эгч “Харахаар л атаархал  төрүүлмээр таван сайхан хүүтэй” гэснийг нь  сонсоод баярласан.

-Жүжигчин болсноос хойш сурсан  хамгийн том эрдэм юу вэ?

-Үзэгчдийн өмнө биеэ барихаа больсон.  Тайзан дээр гарахаар өөдөөс харж буй  хүмүүсийн энерги мэдрэгдээд халуу төөнөдөг.  Анх үзэгчдийн өмнө гарахад эрүү чичрээд үгээ  хэлж чадахгүй, хөл салганаж, зүүдэлж байгаа юм  шиг жингүйдлийн байдалд байсан. Харин одоо  бол гараад юу хийх вэ, үзэгчид яаж хүлээж авч  байна, ямар үг хэлбэл инээх вэ гэдгийг мэдэрч,  харилцдаг болсон. Бид зөвхөн жүжигчин ч биш,  хулгайч, цагдаа, эмч, гал сөнөөгч гээд олон дүрд  хувирдаг. Тийм хүмүүсийг ч судалдаг. Чамайг  ч гэсэн ажиглаад, сэтгүүлч хүн яаж асуулт  тавьдаг, юу хэрэглэдэг, тэмдэглэл хөтөлдгийг  ажиглаж л байна. Дараа нь би сэтгүүлчийн дүрд   тоглож ч магадгүй. Хүнтэй харилцаад цагийн  дотор  ерөнхийд нь таньчихдаг.

 -Таныг дуулдаг, цомог гаргаж магадгүй  гэж сонссон.

-Дуугүйгээр амьдралаа төсөөлж чадахгүй.  Найзтайгаа хамтарч хийсэн дуу, надад өгсөн ая  арав гаруй бий. Уран бүтээлчид заримдаа сайхан  санаа, хүсэл төрсөн үед нь   хурдхан бүтээгээд  авах хэрэгтэй юм билээ. Удаад байхаар хүсэл нь  унтарчихдаг талтай. Цомог гаргах тухай бодож  үзээд шаардлагагүй гэж шийдсэн. Бархүү цомог  гаргалаа гээд ч яах  юм, хүсэл сонирхлоо дарж  чадсан.

http://www.mongolnews.mn/w/52020