“Интер ном” номын их дэлгүүрт өнөөдөр “Соён гэгээрлийн 100 ухаарал”, “Би хэн бэ” гэсэн хоёр номын нээлт боллоо. Нээлтийн үеэр номыг бүтээсэн уран бүтээлчид зочид, уншигчдад номоо танилцуулж, багахан хугацаанд лекц уншсан юм. Энэ үеэр “Соён гэгээрлийн 100 ухаарал” номыг бүтээсэн доктор, профессор, философич С.Молор-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-“Соён гэгээрлийн 100 ухаарал” номынхоо нээлтийг хийлээ. Энэ номд 100 сонгодог бүтээлийн тухайг, зохиолчийн товч намтрыг багтаасан байна. Яагаад ийм ном гаргах болов. Цаад зорилго нь юу байсан бэ?
-Ном бол ганцхан л зорилготой. Ном унш, тэгээд ярилцъя. Энэ хорвоотой танилцая. Мэдэхгүй байгаа зүйлээ мэдэж, ойлгохгүй зүйлээ ойлгож авахад л ном хэрэгтэй байгаа юм. Яагаад энэ дэлхий дээр олон зуун сая ном гараад байгаа юм. Яагаад ном бичээд Нобелын шагнал авч байгаа юм. Тэгэхээр хэрэггүй ном бичээгүй л болж таарч байгаа биз дээ. Нобелын шагнал өгч байгаа хүмүүс ч гэсэн ном уншдаггүй хүмүүс байдаг юм чинь номоор яах юм бэ гэж хэлэхгүй л байгаа биз дээ.

Тийм учраас Монголын залуучууд ном уншиж, жаахан ухаарал олж аваач ээ. Ном уншихгүй бол толгой хөгжихгүй. Ном уншихгүйгээр өөр яаж хөгжүүлэх юм бэ, тархи толгойгоо. Хүний яриа сонсоод, түүнийг дууриагаад, цээжлэнэ л гэсэн үг шүү дээ. Ном уншвал хүний оюун ухаан ажиллана, зөрчилд орно. Дургүй хүрнэ, номтой зөрөлдөнө. Түүнийхээ дараа ном уншсан хүнтэй ярилцана шүү дээ. Энэ хоёр чухам яав. Яагаад энэ номон дээр тэр хоёрын хайр дурлал бүтсэнгүй вэ. Ромео Жулетта хоёрын хайр дурлал яагаад бүтээгүй вэ гэхээр ээж, аавууд нь суулгах дургүй байгаа байхгүй юу.

Гэр бүл нь зөрчилтэй учир хайр дурлал нь бүтэлгүйтэж байгаа юм. Үүнийг номоос олж авна шүү дээ. Монголд ийм зөрчил байгаа. Залуу хүмүүс хоорондоо суух гэхээр ээж, аавууд нь үгүй гэдэг. Бид хоёр бие биедээ хайртай гэхээр та нарын хайр ямар хамаатай юм гэдэг. Зарим нь лам дээр очоод “Би энэ залуутай сууж болох уу” гэхээр болохгүй гэж байгаа шүү дээ.  Тэр ээж, аавууд нэг зохиол ч болов уншаагүй хүмүүс байхгүй юу. Хэрвээ ном уншсан бол ямар нэг эмгэнэлт зүйл тохиолдож магадгүй гэж айгаад арай өөрөөр ярьж эхэлнэ биз дээ. Тэгэхээр ном бол хүнд ухаарал өгдөг. Би энэ номоороо 100 ухаарлыг л ухаараач. Ядаж 10-ыг нь, 20-ыг нь уншаад, ухаарал олж аваач л гэсэн зорилгыг агуулж байгаа юм.

-Үндсэндээ хөтөч маягтай байх нь?
-Хөтөч. Хүн эндээс сэдвийг нь харж байгаад энэ ном надад таарах юм байна. Илүү их сонирхолтой юм байна гээд уншина. Хүмүүс өөр өөрсдийнхөө тааваар сонгох ёстой байхгүй юу.

-100 номд сэдэв сэдвийн бүтээл багтсан байна. Яагаад ингэж хэд хэдэн сэдэвт хуваав?
-Гурван том бүлэгт хувааж байгаа юм. Ном бичих дэлхийн түүх нэгэн зурвасаар явсан байдаг юм. Хамгийн эхлээд хүмүүнлэгийн номууд бичигдсэн байдаг юм. 2500 жилийн өмнө философийн номууд бичигдсэн байдаг. Дараа нь хүн төрөлхтөн юм мэдээд эхлэхээрээ мэдлэгийн, танин мэдэхүйн чанартай номуудыг бичсэн байгаа юм.

Түүний дараа хүмүүс хувийнхаа амьдралын тухай ном бичсэн. Өмнө нь хүмүүс библи, шашны тухай ном уншдаг байсан бол одоо өөрөө өөрсдөдөө зориулсан, амьдралд хэрэгтэй ном бичиж, уншиж эхэлсэн. Романууд бичигдээд эхэлсэн чинь Библи зарагдахаа больчихсон гэж байгаа юм. Хүн төрөлхтний номын бичлэгийн тийм зурвас үеийг дараалуулж бичсэн ийм ном юм. Хамгийн сүүлд 21 дугаар зууны зохиолчдын номуудыг оруулсан. Ялангуяа Ази, Африк, Латин Америкиын зохиолчдын номыг зориудаар их оруулсан. Оросын зохиолчдоос Толстой, Чехов гээд л.

Мөн сүүлийнг үед гарч ирээд байгаа 20 гаруйхан настай эмэгтэй зохиолчийн номыг ч оруулж өгсөн. Үүгээрээ би залуучуудыг роман бичээч гэж уриалж байгаа юм. Бид бүгдээрээ олимпийн аварга болохгүй нь тодорхой. Түүний оронд роман бичээд нобелын шагнал авч болно шүү дээ. Яагаад болохгүй гэж. Ном бичвэл бид оюуны хүмүүс болно.

-Энэ номд дэлхийн сонгодог уран зохиолын дээжсээс шилж оруулж өгсөн байна л даа. Та чухам ямар шалгуураар энэ номд багтааж өгөв. Маш олон сонгодог зохиол байгаа шүү дээ?
-Хамгийн их нийтэд хүрч, олон түмэнд нөлөөлсөн. Тэр номыг уншаад хүний сэтгэл хамгийн ихээр хөдөлсөн тийм номуудын дарааллыг сонгосон юм. Нобелын шагнал өгөхөд олон зохиолчдын нэгэнд нь л өгч байгаа.

Тэд ямар шалгуур, хэм хэмжүүрээр ганц хүнд нобелын шагнал өгч байна вэ. Мэдээж 1000 ном байгаа. Түүнтэй адил яаж тэр ном тухайн ард түмэн, улс үндэстэндээ нөлөөлж, амьдралд нь гэрэл гэгээ оруулж чадсан бэ гэдэг дээр тулгуурлаж л сонгосон юм.

Н.Пунцагболд

Эх сурвалж: www.mminfo.mn

Нийтэлсэн: 2013-06-27 11:11:37

Зохиолч П.Батхуягтай утга зохиолын тухай яриа өрнүүлэх сонирхол сэтгүүлч надад эртнээс төрсөн ч, нэг л завдахгүй явсаар саяхан уулзсан минь энэ билээ. Бидний яриа мэдээж бидэнд эрхэм яруу найраг, утга зохиолын тухай тухайлсан яриагаар эхэлж, эцэстээ хэн нэгний эсхүл хэний ч хамааралгүйгээр бий болсон тогтолцооны гажиг, хоцрогдмол байдлын талаарх орчин руу нэг мэдэхэд шилжсэн байв.

-Юуны өмнө яриагаа таны сүүлийн үеийн бүтээлүүдийн талаар эхэлбэл…

-Энэ жил “Биоплазм шүлгүүд” нэртэй яруу найргийн номоо, “Ганцаардлыг иднэ” жүжгийн зохиолын түүвэр, “Баруун шанаанд нь шулуун цохилт” нэртэй нийтлэлийн номоо хэвлүүлэх санаа байна. Бас хүүрнэл зохиолын нэг түүвэр, бас бус ном бий. Ер нь сүүлийн үед нийгэм, хүний мөн чанар, утга зохиолын талаар цөөнгүй эсээ бичсэн, тэднийгээ ч бас нийлүүлээд нэг ном болгох бодол байна.

-Хэсэг завсарлаад л хэд хэдэн ном гаргадаг нь ямар учиртай юм бол?

-За даа, ийм тийм учиртай гэхээсээ илүү аяс байдал нь л тэгж таараад байдаг юм. Түүнээс биш ямар нэгэн  нарийн учир шалтгаан байхгүй.

-Таны намтрыг харж байхад анхны номоо гаргаснаас хойш тав, зургаан жил орчим завсарлаад дараагийн номнуудаа хэвлэсэн байна. Тэр завсрын жилүүдэд та уран зохиолоос хол хөндий байсан гэсэн үг үү?

-Бараг л утга зохиолын амьдралаас хол байсан. Ер нь нэг тийм эргэлзээтэй үе байсан гэх юм уу даа.

-Ахуй нийгэмтэй холбоотойгоор уу?

-Нэг их нийгэм, цаг үетэй хамаатай холбоотой гэхээсээ илүү П.Батхуяг гэдэг хувь хүнтэй холбоотой байсан юм. Би ер нь бага зэрэг эргэлздэг байсан л даа. Энэ утга зохиолын салбарт шилдэг бүтээл  бүтээж чадах уу, магадгүй зүгээр хоёрдугаар зэргийн эсвэл сонирхогчийн түвшинд яваад байх нь хэрэгтэй ч юм уу гэж өөртөө асуулт тавиад эргэлзсэн, тээнэгэлзсэн үе байсан. Гэхдээ тэр үеэ би харьцангуй бүтээлч өнгөрөөсөн. Уншъя л гэж бодсон. Ер  нь өөрийгөө Монголын утга зохиолыг цэгцтэй уншаагүй болохоо анзаарч, дээр нь дэлхийн утга зохиолыг харъя гэж бодоод нэлээд уншиж, судалсан. Хэдэн жил тиймэрхүү байдлаар өнгөрч яваандаа өөртөө бага багаар итгэж, орон зай байгаа гэж үзэн эргэлт буцалтгүйгээр уран зохиол гэдэг их сав руу өнгийсөн. Одоо анзаарахад тэр завсар үеийг их бүтээлчээр өнгөрүүлж, бага ч атугай өөрийгөө таньж мэдсэн гэж боддог шүү.

-Тэр үеэс л эхлэн уран зохиолын бүх төрлөөр бичье гэж боджээ.

-Тэгж л бодсон. Уран зохиолын зөвхөн нэг төрлөөр нь бичнэ гэдэг хувь хүнээс байгаль хийгээд ураг удмын, оюун санааны хүчтэй өгөгдөхүүн шаарддаг юм байна гэж ойлгосон л доо. Дан ганц яруу найраг бичээд түүгээрээ утга зохиолын түүхэнд  мөр үлдээнэ гэдэг өндөр өгөгдөхүүнгүй л бол хүнд ямар ч боломж байхгүй гэдгийг анзаарсан гэх үү дээ. Нөгөө талаас өнгөрсөн зууны дэлхийн сайн зохиолчид утга зохиолын бүх төрлөөр жигд бичдэг байжээ. Набаковын л гэхэд зохиолуудаас нь илүү уран зохиолынх нь лекцүүдийг унших дуртай.  Тэр чинь угтаа уран зохиол жинхэнэ мэргэшил болсныг харуулаад байгаа юм. Тэгээд л шүлгээс гадна шүүмж, өгүүллэг, эсээ, тууж, роман ч бичсэн. Жүжгийн зохиолыг ч оролдож байна. Энэ арваад жилд уран сайхны орчуулгаас бусдыг хийх гэж оролджээ. Орчуулга үнэхээр хэцүү даваа юм билээ. Нөгөө талдаа үнэндээ миний хэлний боловсрол дутсан л даа. Цөөн тооны шүлэг, өгүүллэг орчуулах гэж оролдож байлаа. Даанч ичээд больчихсон.

-Д.Батбаяр гуай дэлхийн уран зохиолын хэмжүүр нь үргэлжилсэн үг тэр дундаа роман гэж хэлсэн байдаг. Үүнтэй санал нийлдэг үү?

-Роман, жүжиг хоёр бол яах аргагүй хүний хүч тамир, оюун ухаан, бодол бололцоо бүгдийг шалгадаг. Үнэхээр роман бичиж байгаа зохиолч бол оюуны хүчийг маш ихээр зарцуулдаг болов уу. Жүжиг ч бас ялгаагүй. Хэцүү нарийн төвөгтэй, амьдралыг таньж мэдсэн байх шаардлага гээд олон зүйл нэхэгдэнэ. Тэгэхээр Д.Батбаяр багшийн хэлсэнтэй санал нийлж болно. Бодоод үзэхэд, хүн төрөлхтний дунд 100 сод зохиолч байлаа гэхэд тэдгээрийн дунд яруу найрагчид цөөхөн. Хэт онцгой, байгалиас яруу найраг бичих өндөр өгөгдөхүүнтэй учраас тэд гараад ирчихсан байгаа юм. Тийм онцгой хувь тавилан цөөхөн хүнд л оногдоно биз дээ? Тэгэхээр яруу найрагчид тийм 100 зохиолчид дунд 10 ч юм уу байх жишээтэй. Гэтэл цаанаа бол утга зохиолыг бүтээж байгаа гол хүмүүс нь романчид, жүжгийн зохиолчид байгаа юм.

-Нэгэн үе танай үеийн хэсэг залуус Монгол утга зохиолын өв уламжлалд сэтгэл дундуур байдгаа илэрхийлж, нэлээд шүүмжлэлтэй ханддаг байсан. Тэр нь өөрөө Монголын утга зохиол дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдөх болоогүй гэдгийг илэрхийлж байсан санаа байх?

-Нэг талдаа тийм. Бидний оюун санааны түвшин бол хүн төрөлхтний утга зохиолын сэтгэлгээний түвшинтэй дүйх болоогүй байсан. Одоо ч нэг их тийм өндөр түвшинд очсон гэж бодохгүй байна. Яагаад гэвэл бид чинь үндэсний онцлогоос болоод бас хэт үзэл сурталжсан байдлаас болоод олон жил хоцрогдмол явлаа шүү дээ. Гэхдээ тэр цаг хугацаанд огт юу ч хийгээгүй, үхмэл байсан гэж хэлбэл утга учиргүй зүйл болно. Бид үндэсний утга зохиолын боломжийн хэмжээний өв санг бүтээж чадсан. Түүнийг яагаад ч үгүйсгэх аргагүй. Мэдээж монгол хэлт уран зохиол ямар нэг хэмжээгээр, тодорхой хурдаар урагшилж л байсан. Тэр хэмжээгээр хөгжиж байжээ. Харин 90-ээд онд үндэсний утга зохиолын өв сангаа эргээд харах шаардлага үнэхээр гарсан байсан уу гэвэл байсан. Нийгэм, үзэл санаа, үнэт зүйлс бүхлээрээ өөрчлөгдөж, бид утга зохиолын ямар өв үлдээж,  юу бүтээв ээ гэтэл бас л хэцүү дүр зураг харагдсан шүү дээ.

-Утга зохиолыг би хувьдаа хувь хүний үйл хэрэг гэж боддог. Гэтэл чанарын хувьд ямар үнэлэмжээр юм бүү мэд, мэргэжлийн зохиолч гэж яриад байдаг. Нэршлийн хувьд ийм байгааг хэрхэн тайлбарлах вэ. Сонирхогчийн зохиолч гэх ойлголт бас байх уу?

-Албан ёсны ойлголтоор тайлбарлавал мэргэжлийн зохиолч гэж утга зохиолын боловсролтой, системтэй мэдлэгтэй хүнийг хэлж болно. Дээр нь бүтээгч байх ёстой. Энэ хоёр хэмжүүрээр авч үзвэл мэргэжлийн гэдэг ойлголт гарч байгаа юм. Нөгөө талаас урлаг ч бай, нийгэм шинжлэх ухаан, ер нь бүх салбарт зайлшгүй мэргэшихийг шаардаад байгаа. Үнэхээр утга зохиолын салбарт зүтгэмээр байвал мэргэших л ёстой болж байна. Зүгээр сонирхоод, завсар зайгаар хийдэг байх юм бол оюун санааны шалгуурт нийцэх бүтээл гарах нь хэцүү л дээ.

-Манайд тэгвэл мэргэшиж чадаж байна уу. Туурвигчид бараг л бүгд сэтгүүлч гэсэн давхар мэргэжилтэй. Хос морьтой хүмүүс л үүгээр түүгээр манаргаад яваа юм биш үү.

-Үнэн. Бүгд л ямар нэг давхар ажил хийнэ. Түүнийхээ завсар чөлөөгөөр л юмаа бичиж байна ш дээ. Тэгэхээр утга зохиол дандаа хоёрдугаарт тавигдчихаад байна л даа. Цөөхөн зохиолчдын хувьд хийж байгаа үндсэн ажил нь уран зохиол байгаа юм. Эндээс үүдээд зарим хүмүүс юу гэдэг гэхээр, “Хоёрдугаар ажил бол ямагт хоёрдугаарх л байдаг юм аа. Тийм учраас уран зохиолын шилдэг сайн бүтээл бичигдэхгүй. Яагаад гэхээр гарын үзүүрээр хийдэг ажил биш. Хүн хувь тавилангаа, амьдралаа, үйл хэргээ, цаг хугацаагаа зориулж байж шилдгийг бүтээдэг” гэж хэлдэг. Үнэний ортой үг. Гэвч нэгэнт амьдарч яваагаас хойш амь зуух гэж нэг том ажил бас байна.

-Энэ ойлголт бараг л бүрэн дүүрэн үнэн үг байх. Тэгэхээр утга зохиолын үйл хэргийг нэгдүгээрт болгохын тулд хийх зүйл юу байх вэ.

-Олон зүйлээс шалтгаалж байгаа юм. Нэгдүгээрт, нийгмийн амьдралд зарим зүйлс асар бүрхэг байна. Их тодорхой болох ёстой. Жишээ нь, үнэхээр мэргэшсэн зохиолч бүтээлээ бичээд, тэр нь хэвлэлийн газруудын сонголтоор хэвлэгдээд борлуулалт хийгээд, менежментийг нь өөр баг аваад явдаг болох хэрэгтэй байгаа юм. Зохиолч хүн зөвхөн зохиолоо л бичнэ гэсэн үг. Дээр нь түүгээрээ зохиолч бодитой хэмжээний эдийн засгийн ашигтай ажиллаад явах тогтолцоо хэрэгтэй. Одоо бол хэвлэлийн газрууд зохиолчоос шууд мөнгийг нь аваад ном хэвлээд өгчихөж байгаа юм. Зохиолч юу хийж байна гэхээр яг нарийндаа бол худалдагч, борлуулагч, менежер хийж байна. Халааснаасаа мөнгөө гаргаад хэвлүүлчихэж байна. Тэгэхээр эрсдэлтэй байгаа биз дээ. Энэ харилцаанаас болж манай зохиолчдын ур чадвар өсөхөд саад учирч байгааг үгүйсгэхгүй. Хоёрдугаарт, үндэсний утга зохиолын талаар барих ямар ч бодлого алга. Төрөөс ямар  сарын 21 мянган төгрөг нэхэж байгаа биш. Зүгээр л бодлогын хувьд дэмжлэг л хэрэгтэй байна.

-Цаг хугацааны хувьд хэр удаан төлөвших тогтолцооны тухай бид хоёр яриад байна вэ?

-10, 20 жил гээд шууд хэлчих хэцүү байна. Үнэндээ одоо бид оюунлаг нийгэм гэхээсээ илүү оюунлаг зэрлэгшил рүү яваад байна. Яагаад ингэж хэлээд байна гэхээр харахад бидэнд оюунлаг зүйл бүтээх эрмэлзэл байгаа. Тэгсэн мөртлөө цаад харилцаа нь зэрлэг болчихсон. Нэг үгээр бол мөлжлөгийн капитализмыг бид туулж байна. Оюуны алив үйл хэргийг дэмжихээс илүү эдийн засгийн ашиг тэргүүнд байна.

-Зохиолч хүний тухай хэвшмэл төсөөллүүд зөндөө л байдаг. Таныхаар зохиолч хүн энэ нийгэмд хэн байх ёстой вэ?

-Д.Батбаяр багш надад нэг удаа ингэж хэлсэн. “Би бол насаараа зохиолч явж байна. Яагаад гэвэл би автобусанд эрх чөлөөтэй, гудамжинд дураараа явж байна. Би  бичихийн тулд хүмүүсийг, нийгмийн амьдралыг чөлөөтэй ажиглах хэрэгтэй биз дээ. Хэрвээ чи нэр алдартай болчихвол бусдыг ажиглаж чадахаа болино. Учир нь бусад хүмүүс чамайг ажигладаг болчихно” гэсэн. Үнэн шүү дээ. Хэрвээ тэгвэл автобусанд ч чөлөөтэй явж чадахгүй. Хүмүүс чиний нүүр ам, хөмсөг сормуусыг чинь таньдаг болчихоор миний гутал ямар байгаа бол, миний үс зүс яасан бол гээд өөрийгөө цэнэж эхэлнэ. Тийм бодолд эзлэгдсэн хүн бусдыг анзаарахгүй. Бүхэлд нь хэлбэл чи хэрвээ зохиолч болохыг хүсч байгаа бол нэр алдарт дурлаад байх нь утга учиргүй юм л даа. Тэгэхээр зохиолч хүн ийм чанартай байх ёстой. Аан, зүгээр зохиолч биш шоучин болъё гэж бодож байгаа бол өөр хэрэг. Энэ нийгэмд бол минийхээр зохиолч бол гол нь бүтээгч байх ёстой. Чиний тухай чи өөрөө биш бусад хүмүүс л ярьж байг.

-Та СУИС-д багшилдаг. Оюутнууддаа ч бас ингэж ярьдаг уу?

-Одоо тэгээд би ийм л зүйл ярьдаг болохоор миний хэлж ярьж байгааг сонсож л байгаа байлгүй дээ. Ер нь урлагт ил байх мэргэжил, далд мэргэжил гэж байгаа юм. Манайхан үүний ялгааг мэддэггүй. Би тэгж л боддог. Жүжигчин, дуучин хүн бол хүссэн хүсээгүй олонд ил. Гэтэл найруулагчид ил байгаад яах юм. Зохиолчид ч бас. Цаанаа байгаа үйл хэргийнх нь шугам нь “Чи цаанаа байх ёстой хүн шүү дээ” гээд илэрхийлээд байна шүү дээ.

-Манайхан бүгд ил яваад байдаг.

-Тийм (инээв). Манайхан яаж байна гэхээр нэг жүжиг найруулчихаад л жүжигчнээсээ илүү найруулагч нь яриад яваад байдаг. Уг нь бол хүмүүс тэр зохиолч, найруулагчийн жүжгийг үзээд л боллоо шүү дээ. Ярьж тайлбарлаад байх ямар ч хэрэг байхгүй. Зохиолч ч гэсэн зохиолоо бичээд гаргаад тавьчих. Хүн уншвал уншина л биз. Гэтэл “Би үүнийг ингэж бичлээ” гэх шаардлагагүй.  Харин би ийм үзэл санаатай зохиолч боловч үйлийн үрээрээ багш хүн. Хүссэн хүсээгүй ил хүн. Үнэндээ нусгай багуудаас нь эхлээд овоо учраа олох хүртэл бүх насныханд уран зохиолын хичээл заалаа. Би уран зохиолын мундаг мэдлэг боловсролтой гэж өөрийгөө хэлэхгүй. Надад гэхдээ одоохондоо ямар ч уран зохиолын багшид байхгүй нэг зүйл байна. Монголын боловсролын бүх түвшинд уран зохиол заасан туршлага, зөвхөн Батхуягийн гэх заах арга барил. Энэ бол миний мэргэжлийн үнэт зүйл. Би хаана ч хэлнэ. Тэр л үүднээсээ хааяа сэтгүүлчидтэй хальт уулзчихаад байдаг юм. Сонин энэ тэр дээр нүүрээ матарлачихдаг гэмтэй. Түүнээс биш зохиолчийн хувьд би заавал бичсэн зохиолоо тайлбарлаад байхыг хүсдэг ч үгүй,  албагүй. Тэртээ тэргүй чи номоо оюун санааны ертөнцөд гаргаж тавина. Чамаас шалтгаалахгүйгээр чиний бичсэн зүйл өөрийн хувь тавилангаар цаашид амьдарна.

-Зөвхөн утга зохиол бус манай урлагт дэлхийн жишгээс гадуурх ямар нөхцөл байдал үүсчихээд, цаашид хөгжихөд саад болоод байна вэ?

-Яг манай өнөөгийн урлагийн харилцаанд юу дутагдаад байна гэхээр урлагийнхан бие биенээ сайн танихаа байсан, хэн нь хаана юу хийгээд байгааг харуулах нэгдмэл харилцаа байхгүй болсон. Найруулагчид юу гээд байна гэхээр зохиол олдохгүй байна гээд байдаг. Гэтэл ямар нэг хэмжээгээр Монголын зохиолчид жүжиг, кино бичээд л байна. Найруулагч, зохиолчийн хооронд оюуны ямар ч харилцаа байхгүй болсон. Уг нь бол театр олон уран бүтээлчийн цогц үйл хэрэг. Тэнд жүжгийн зохиолч, жүжигчид, найруулагч, тайзны зураач гээд бүгд байх ёстой. Кино ч бас тийм нийлмэл урлаг. Гэтэл бие биенээ таньж мэдэхгүй, харилцаа байхгүй юм чинь зохиолч найруулагч хоёр яаж хамтарч бүтээл  хийх юм бэ. Одоо бол зохиолчид ч жүжиг үздэггүй. Найруулагчид ч ном уншдаггүй. Энэ байдлыг засах нэг л арга байгаа. Сургалтаар буюу боловсролоор засна. Яах вэ гэхээр СУИС-д кино, жүжгийн зохиолч, найруулагч, урлаг судлал, шүүмжийн чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэж байна. Ингэснээр бүгдийг нь ойртуулах, нэгдмэл цогц харилцааг нь бий болгох боломжтой.

Хар ухаанаар бодоход л зохиолч, найруулагчийн ангийн оюутнууд бие биенээ таньж мэддэг болно. Найзалж нөхөрлөнө. Хожим тэд бүтээл туурвил хийнэ гэхээр бидэн шиг шилээ маажаад зогсохгүй. Би бол жишээ нь театрын найруулагч нарыг таньдаггүй.

-Зүс танина…

-Тийм. Найруулагчид ч намайг мэдэхгүй. Тэгэхээр яаж бид уран бүтээлч харилцаа өрнүүлэх вэ дээ. Үүнийг бодоод үзэх юм бол залуу үедээ боломж олгохын тулд сургалтын түвшинд нь тэдгээр хүмүүсийг нэг дор төвлөрүүлээд явбал үр дүн нь өөр гарна. Тиймээс л тайз дэлгэцийн урлагийг бүтээдэг бүх мэргэжилтнүүд СУИС дээр бүрэн утгаараа төвлөрч байна. Өмнө нь бол тус тусд нь энд тэнд бэлтгээд театрынхан өөрсдийгөө л таньдаг, зохиолчид нь зохиолчдоо таньдаг, харьцдаг байсан. Одоо ч тийм л байгаа. Ер нь урлаг бүтээе, дэлхийн түвшинд ярих кино, тайзны бүтээл хийнэ гэвэл энэ л жишгээр явах учиртай.  Дээр нь би боддог юм. Манай урлагийн сургуулиуд багш авахдаа өөр өөр өнцөг, урлагийн үнэлэмжтэй хүмүүсийг сонгоосой. Манайд бол яадаг гэхээр “За манай төгсөлтөөс нөгөө хэнийг авъя. Их аятайхан хүүхэд байгаа юм” гээд авчихдаг. Тэгэнгүүт нөгөө ажилд орсон шавь буюу залуу багш оюутнууддаа багшийнхаа ярьсныг л яриад байдаг. Бүр 10, 20 жил заасан лекцийг дараагийн багш нь заагаад л яваад байгаа юм.

-Багш нар арга барил, урлагийн талаарх үзэл бодлын хувьд олон талт байснаар оюутнууд илүү хөгжинө гэж үү.

-Тийм, одоо бол нэг л шугамаар яваад байна. “Жүжиг бол ийм юм аа” гээд бүх багш нь заагаад байдаг. Нэг багш орж ирээд “Кино зохиол гэж нэг ногоон юм байдаг юм” гээд ярихад дараагийнх нь багш “Яг нарийндаа кино бол цэнхэр юм” гэдэг ч юм уу. Оюутнуудын оюун санаа хөгжих, дэвших, задрахад хэрэгтэй биз дээ. Тэр л үүднээс нэгэн хэвийн өнгө төрхтэй онол биш олон үзэл бодлын олон өнцгүүд урлагийн сургуулиудын сургалтад нэвтрэх ёстой. Тэгж байж хүүхдүүд задарна. Одоо бол бид хангалттай ном ярилаа шүү дээ, хө. Номноос л хичээлээ заагаад байдаг. Чи мэргэжлийн сэтгүүлч хүн. Гэтэл танай багш нарын зааж байсан зүйлүүдийг сэтгүүлзүйн хэдэн ном сугалахад л олчихож байгаа юм. Миний зааж байгаа уран зохиолын тэр олон зохиолчийн намтар гэхэд л оюутнуудад зориулсан гарын авлага дээр байж л байгаа. Оюутнууд тэнд цагаа үрээд, төлбөрөө төлөөд л суугаад байдаг. Тэгээд төгсөөд гартал багшийнх нь дөрвөн жил заасан юм нь нэг номон дээр байж байвал гунигтай юу.

- Сэтгүүлзүй, утга зохиолын боловсрол бол одоо тэгээд үр дүнгүй болоод байна гэж үү?

-Би ойлгохдоо энэ хоёр салбар бол хамгийн хоцрогдонгуй явж байгаа. Яагаад гэхээр тэр сэтгүүл, утга зохиолын сургуулиудад түрүүний ярьдаг олон өнцөг гээч зүйл байхгүй. Яагаад гэвэл нэг багшийн ярьсныг дараагийн багш яриад “Багшийн багшийн багш аа, миний хайртай Ленин багш аа” гэдэг шиг юм болоод байна. Лениний шавь нар л яваад байна гэсэн үг биз дээ. (Инээв)

-Манай сургуулиуд тэгж нэг чиглэлээр олон багш аваад байх боломж нь хэр байдаг юм бол доо?

-Хамгийн гол нь наадах чинь. Жишээ авъя л даа. За Монголын утга зохиолын хичээлийг Батхуяг зааж байна. 1920-1930-аад оны үеийн уран зохиолыг нэг семистерт оюутнуудад уншина. Тэр нь 20 цаг байдаг ч юм уу. 40-50-иад оныхыг бол Есөн-Эрдэнэ заана гэдэг ч юм уу. Ийм байх ёстой байтал одоо бол бид 1920-1990 оны уран зохиолыг нэг багш бүгдийг нь туучихаж байгаа юм. Ийм байхаар багш гуай өөрийн өнцгөөс, өөрийн уншсан, өөрийн хайртай зохиолчдыг л ярина. Нөгөө олон тал өнцөг байхгүй. Нэг л шугам гээд байгаа чинь энэ шүү дээ.

-Багш хүн заагаад байна уу, уншигч хүн хичээл заагаад байна уу гэж үү?

-Харин тийм. Хамгийн гол нь бас энэ л юм даа. Үндсэндээ манай энэ боловсролын салбар бол оюутнуудыг яг багшийн гарт л оруулчихаад байгаа юм. Сургалтын хувьд ийм л бодолтой байна даа. Гэтэл оюутнуудад шинэ мэдлэг мэдээлэл, үзэл хандлагыг мэдэх юмсан, сонирхолтой багш байгаасай гэсэн эрмэлзэл өндөр байна.

Ямар ч байсан миний хувьд тогтсон хэв маягийг өөрчилж, аль болохоор өөрсдийгөө чөлөөтэй байлгах тийм л орчин руу чиглүүлье гэсэн зорилгоор энэ кино, жүжгийн зохиолын гэсэн мэргэжлүүдийн хүүхдүүдтэй ажиллаад байна. Дашрамд нэг зүйлийг хэлэхэд ном уншихаа больчихсон энэ цаг үед бол яг нарийндаа хамгийн их нийтэд хүрч болох, хүмүүсийг сэхээрүүлэх төрөл бол кино, жүжиг хоёр байна. Чи бод л доо, яагаад 30-аад онд манай бүх зохиолчид жүжиг бичсэн юм. Нийтээрээ бичиг үсэггүй байсан шүү дээ. Хэчнээн ном хэвлээд ч хүмүүс уншиж чадахгүй юм чинь. Тэгэнгүүт “Харанхуй Засаг” ч юм уу “Учиртай гурван толгой” ч юм уу тоглоход түүнийг үзсэн нийгмийн олонх бол шууд л хүлээж авсан. Тэгэхээр энэ тайз, киноны урлаг илүү нөлөөтэй. Одоо ч хэвээрээ. Цаашдаа ч тийм байх биз.

-Тэгэхээр таны зорьж байгаагаар бол урлагийн чиглэлийн боловсон хүчнүүд нэг газраас гарч ирснээр урлаг хөгжинө. Үүнтэй зэрэгцээд утга зохиол ч бас хөгжих учиртай юм байна.

-Тийм. Нэг салбар нь тэргүүлэх чиглэлтэй бол бусад салбар нь түүндээ чирэгддэг. Утга зохиолын төрлүүдийг харахад хэсэг нэг төрөл нь түрээд, аажимдаа буурч эргэн тодордог байсан. 1960-аад оныхон байна. Гайхалтай яруу найрагчид гарч ирсэн. Ямар олон уншигчтай, ямар нэр хүндтэй байлаа даа. Гэтэл 1970-аад оны дундуур манай хүүрнэл зохиолчид гарч ирсэн. Дараа нь 1990-ээд оноос яруу найраг дахин мандсан. Зөвхөн энэ ч бус нэг хэсэг манай театрууд маш хүчтэй байлаа. Ингээд нэг ээлж дараатай яваад байна. Жаахан сонин юм ярихад нийтийн дуунд манайхан нэг хэсэг яаж хошуурч байлаа. Одоо яаж байна. Түүнтэй л адил. Гэтэл одоо эргээд юм өөр болж байна. Урлагийн төрөл зүйлүүдийн хувьд одоо ээлж ёсоор бол кино урлагт эргэлт гарах ёстой.

Т.Есөн-Эрдэнэ

http://review.time.mn/content/30971.shtml

Нийтэлсэн: 2013-07-15 10:17:36

Ард олноо “Радиогийн бүдүүн дуут” хэмээн алдаршсан нэрт сэтгүүлч, яруу найрагч Базарын Цэдэндамбаатай өдгөөгөөс гурван жилийн өмнө ярилцаж байснаа уншигч олноо хүргэж байна. 

-Та сайхан намаржиж байна уу. Олон жил намрын тариан талбайд сурвалжлага хийж явсан хүнд намар цаг их зүйл бодогдуулдаг байх даа?
-Морин бухал, тариалангийн сүрэл дунд олон хонож явлаа. Ямар ч зочид буудлын люкс өрөөнөөс илүү тансаг даа. Түмэн зүйлийн ургамлыг буриад зоны бухалдсан морин бухлын дэргэд хоноход эм л гэсэн үг. Өвгөн зохиолч 1971 оноос 1992 оны намар хүртэл тариалангийн талбайд явлаа. Эх орны зүүн хязгаараас баруун хязгаар Увсын Баруунтуруун гээд бүх л газраар явсан. Миний нэг онцлог бол гадаадын орнуудын хөдөө аж ахуйн чиглэлийн зохиолтой танилцсан. Тэр чиглэлээр л бичнэ. Хүмүүс “Танай нутгийн нэртэй зохиолч С.Эрдэнэ байхад чи хөдөө аж ахуй гэж бичээд яах вэ” гэдэг байсан. Утга зохиол сонинд байхад С.Бадраа хамт ажиллаж байсан. Тэр хуний ачаар С.Шолохов, В.Шукшины зохиолуудыг их уншсан. Үүний буянд олон зуун нэвтрүүлэг хийгээ биз дээ. Энэ сонгодгууд *чинь тэр чигээрээ хөдөө аж ахуйн чиглэлээр бичсэн байдаг юм. Тэр нь л сонгодог болж үлдэнэ. Би Дорнодын Дашбаларт явж байхдаа галд шатсан хоёр хүнийг эмнэлэгт хүргэж явахдаа эд нар хөдөө аж ахуйгаа мэдэхгүй улмаас буруу харьцаад амиа алдлаа даа гэж бодож явсан.

-С.Эрдэнэ гэснээс та Улаанбаатарт анх ирэхдээ түүнийг дагаж ирсэн гэдэг. Анх Улаанбаатар ямар санагдав?
-1947 оны намар есдүгээр сарын нэгэн болохоос өмнө хичээлдээ ирж байгаа нь тэр. Тэгэхэд Улаанбаатар яаж одоо шиг байх билээ. Миний багийн үзэж харж, явж сууж байсан газар бүгд алга болжээ. Би олон зүйл ярьж байхаар тухайн үеийн Улаанбаатарыг ганц жишээгээр л хэлъе. Тэгээд болоо. Би Улаанбаатарт ирээд ажилчны районд танилындаа байсан юм. Тэгтэл Аж үйлдвэрийн комбинатын дэлгүүрт алим зарлаа. Зарахдаа хоёр хүний дунд нэг алим хувааж өгөх юм биз дээ. Би гэр их оочёр дунд үзэлцэж байж арай гэж алим аваад нэг залуутай хувааж идэж байлаа. Тэр үеийн Улаанбаатар ийм байв даа. Тэгэхэд бид өөрсдөдөө байсан хэчнээн сайхан жимсний талбайгаа устгав даа.

-Тийм жимс хаана ургаж байсан хэрэг вэ. Тэр тусмаа алим байсан хэрэг үү?
-Байсан. Дорнод аймгийн Халх голд манай олон сайхан чадалтай эрдэмтдийн буянаар 40 га-д 16 нэр терлийн жимс, 40 мянган га-д бусад тариа будаа ногоо тариалж байв. Тэнд Калиформид ургадаг хар жимс хүртэл байсан. Тэр 65 мянган самуурай, 18 мянган Монгол цэрэг алтан шарилаа тавьж, 589 онгоц элсэн манханд үнсэн товрог болсон газарт ийм их ажпыг зохион байгуулж байлаа. Нийслэлийн тавдугаар бааз тэр чигээрээ хөдлөөд анхны цастай уралдаж тээвэрлэдэг байсан. Тэр сайхан эрдэмтэд “Халх гол-г” үр гаргаж эх орондоо хүлээлгэж өгсөн. Тэр сайхан тариан талбай, жимсний талбайг үгүй болгосныг хараад нулимс гардагдаа.

-Үүнийг зах зээлийн шуурганд алдчихалгүй байлгаад байж болоогүй юм байх даа?
-Болох л байсан. Чин сэтгэл эрдэм чадлаараа хийсэн бусдынхаа юмыг дарж, үгүй хийдэг нь манай олгорхиудын л явдал. Манай дээдэс дарга нар бол нэгнээ шагнах, магтахаас өөрийг мэдэх биш дээ. Хөдөө гадаа явж, ард түмнийхээ аж амьдралыг мэддэггүй дарга даамалтай улс юм. Бид иймдээ л өөдлөхгүй байгаа юм. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 2000 оны сонгуулиар Дорнод аймаг уруу сонгуулийн ажлаар явахад нь би хамт явсан. Бид хоёр зам зуурт тариа будаа, бухлын тухай ярьж явсан тэр мэдэх учиртай. Ерөнхийлөгч маань олон хүүхэдтэй айлын хүү учраас хөх тариагаа тээрэмдэж л байсан юм билээ.

-Та түрүүнээс хойш бухал, бухал гээд байх юм. Энэ талаараа тодруулж яриач?
-Бухал бол хүн төрөлхтний хоол хүнс. Одоо энэ тэрэг техник хөгжиж. тэр хэрээр өвсийг бөөнөөр нь хурааж байна. Энэ нь илжрээд хэнд ч хэрэггүй зүйл болдог. Ерөнхийдөө европ даяар тэрэг техникээс залхаа шив дээ. Гэтэл жинхэнэ бухал бол суурь нь нарийхан, дундуураа бүдүүн, дээшээ шовгор байдаг нь байгалийн ямар ч үзэгдэлд яах ч үгүй гэсэн үг. Энэ бол эм л гэсэн үг. Хүний биеийг эмчилнэ. Тэр бухалд ертөнцийн түмэн зүйлийн ургамал багтсан, үнэр нь анхилж байдаг. Энэ өвс хүний уушигтай хамт амьсгална. Зарим нь уураг тархитай ажиллана. Зарим нь цустай хамт эргэнэ. Энэ бүгдэд 30, 40 хэмийн халуун хадгалагдаж байдаг. Хүн төрөлхтний нийтлэг зүйл бол хүнс. Ямар ч жанжин дарга, эгэл жирийн нэгэн бай бүгд л хүнсээ л боддог.

-Та бухал хүний биеийг эмчилнэ гэлээ. Би нэг л сайн ухаж ойлгохгүй байна. Тодруулж хэлбэл?
-Тэр түмэн зүйлийн өвснөөс бүрдсэн эрүүл бухлын өвсийг идсэн малыг хүн иддэг юм байгаа биз дээ. Тэгэхээр л эм болно, хүнийг эмчилнэ гэсэн үг. Дорно дахины тогооч нар бол хүнийг хоолоор эмчилж байдаг. Тэд бол хүний хийж өг гэснийг өгдөггүй. Одоо бид тогоочоос тийм хоол гэж нэхдэг. Энэ буруу юм. Зөв хооллох, эрүүл хүнс хэрэглэнэ гэдэг урт наслана гэсэн үг. Л.Толстой “Бухал бол хүн төрөлхтний уран барилгын нэг” гэж хэлсэн. Одоо хөвчийн буриадууд нийслэлийн цөцгийг хангаж байгаа нь энэ бухлын гавъяа юм.

-Тантай уг нь өөр зүйл ярих ёстой атал хосл хүнсний талаар яриад байна. Тэгэхээр яриагаа өор зүгтхандуулах уу?
-Би зөндөө олон ярьсан зүйлээ ахин давтмааргүй байна. Тэгэхээр үүгээрээ л дуусгая. Ах нь хэрэггүй юм яриагүй гэж бодож байна. Чи бод. Будаа бол Дорнын хоол, төмс бол европ зүгийн юм биз дээ. Гэтэл төмс будааг холиод идэж байна. Энэ бас л буруу. Ер нь Өрнө, Дорно ялгаатай шүү дээ. Одоо өвс ургамлыг нарийн мэддэг нь бараг үгүй дээ.
Судалж л байна. Манайхан 1937 онд энэ сайхан судруудаа бүгдийг устгасан улс. Ахиад л ийм зүйл бүү болоосой гэж бодож сууна даа. Энэ хэлмэгдэл бол олон энгийн иргэдийг хамарсан аймшигт зүйл.
“Төмөр тэргээр явахад
Тив нь эргэсэн шинжтэй байна
Төрсөн нутгаа санахад
Төрөл арилжсан мэт санагдана” тэр л хэлмэгдэлд өртөн хоригдож байсан буриадууд яасан ч их зовж байсан юм бэ дээ. Ямар сайндаа л ийн дуулж байх билээ дээ. Ахин л бүү ийм зүйл бүү болоосой хөгжин дэвжиж яваасай.

-Наадхи дуу чинь үнэнийг хэлсэн бөгөөд ардын дуу л гэмээр юм байна?
-Буриад ардын дуу барга дуунууд хоорондоо адилхан байдаг. Нэг л туургатан юм даа. Манлай ван Дамдинсүрэн баргуудаа дагуулж, Хөлөнбуйр, Гурванзагал гээд нутаглаа юм биз дээ. Би нэг дууны үг хэлье. Одоо буриад үндэстний наадмыг Монголд зохион байгуулна гэж байна. барга үндэстний наадмыг зохион байгуулж байна. Ингэж Монгол туургатнууд угсаатнаа мэдэж, бие биенээсээ суралцаж байгаад их баярлаж сууна.

Нэрт орчуулагч Доржсүрэнгийн Болдбаатар хэмээх энэ эрхэм дэлхийн сонгодог зохиолуудыг орчуулан монгол түмнээ оюуны талхаар тэжээгч нь билээ. Түүний бүтээл бүхэн дэлхий дахинд мөнхийн настай байдаг. Тэр ч утгаар нь Д. Болдбаатартай сонирхолтой яриа өрнүүлсэнээ та бүхэнд хүргэж байна.

-Таны орчуулсан «Сюэкө бүсгүй» зохиолоос сэдэвлэн “Х-ТҮЦ” хамтлагийнхан «Сэрүүн хасын нууц» жүжиг тоглосон нь үзэгчдийн дунд чамгүй шуугиан тарих шиг боллоо. Энэ талаарх сэтгэгдэл ямар байна гэдэг асуултаар хоёулаа яриагаа эхлэвэл сонин байх болов уу?
- “Х-ТҮЦ” хамтлагийнхан 26 өдөр дараалан энэ жүжгийг тоглосон нь сайн бүтээл байвал манай үзэгчид уйдахгүй үзээд байх юм байна гэдгийг цөөнгүй театр киноны уран бүтээлчдэд ойлгуулах шиг боллоо. Би нээлтэд нь оролцсон. Тун дажгүй жүжиг болсон байна лээ. Нөгөө талаар манай драмын урлагийн уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчид ч гэсэн тайзны сайн бүтээлээр цангаж явдаг юм байна гэдгийг ойлгосон болохоор энэ чиглэлээр хүч гарган ажиллах урам зориг төрлөө. Хамгийн гол нь уг жүжгээр дамжуулан монголын драмын урлагт Анужин, Цасжин нэртэй хоёр хөөрхөн бяцхан авьяастан танигдан тодорсонд дотроо их баяртай байгаа. Энэ хоёрын нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон мөртлөө үзэгчдийг байлдан дагуулахуйц өөр сайн бүтээл орчуулах бодолтой байгаа даа.

- Ойрд өөр ямар бүтээл дээр ажиллаж байна даа?
- Афган гаралтай америк зохиолч Халед Хуссейнигийн «Цаасан шувуу наадуулагч» гэдэг романыг орчуулж уншигчдын хүртээл болголоо. 2004 онд Монголын сэдэвтэй хоёр роман дэлхий дахинд ихээхэн шуугиан тарьсаны нэг нь Хятадын нэрт бичгийн хүмүүн Зян Рун авгайн «Чонон сүлд», нөгөө нь Америкийн Афган гаралтай зохиолч Халед Хуссейний «Цаасан шувуу наадуулагч» хэмээх роман юм. Тэр хол Америкад анх хэвлэгдсэн «Цаасан шувуу наадуулагч» романыг яахаараа Монголд хамаатуулах гэдэг билээ гэж зарим уншигч гайхаж магадгүй. Учир нь уг романд эртний эвдрээгүй сайхан монгол занг энэ хүртэл хадгалан үлдэж чадсан боловч үндэсний хувьд гадуурхагдан тарчлаж байгаа Хазара Монголчуудын амьдралыг гол баатар Хассан, Али, Санабар, Хомайро болон Сухрабаар төлөөлүүлэн сэтгэл шимширтэл дүрслэн харуулсан болохыг уншиж байх явцдаа төвөггүй олж мэдэх болно. Уг номыг орчуулж байх явцад Хазара Монголчууд төдийгүй Афганы голлох үндэстэн болох Пуштунчуудын хуулийг бус ёс заншил, нэр төр хүний жудгийг эрхэмлэдэг, худ ураг барилдахдаа цаад талынхаа удам судрыг онцгой анхаарч байгаа болон хонь мал нядлачихаад түүнээсээ айл саахалтынхандаа амсуулдаг зэргээс гадна хуушуур, шарсан мах, хуурай гамбир зэрэг хоол унднаас нь хүртэл яагаад ч юм бүү мэд нэг л танил дотно монгол амт үнэр ханхийх шиг санагдсан. Үүнд гайхаад байх зүйл огт үгүй юм. Бидний түүхийн сурах бичиг дээр хальт үзээд өнгөрдөг Хүннүчүүдийн гол өрсөлдөгч Юэшичүүд тэдэнд бутцохигдоод Дундад азийг тэр чигээр нь эзлэн суусан түүхтэй. Улмаар түүний халааг Сяньбичуудын нэгэн салаа болох Янда нар аваад гурван зууны турш буюу Лалын шашин үүсэхийн өмнөхөн хүртэл арабын хойг, Умард Энэтхэгийг тэр чигээр нь эзэгнэж байсныг харамсалтай нь манай түүхийн ном сударт өгүүлсэн зүйл бараг байдаггүй билээ.

- Манайхан Афган, Хазара гээд ярихаар алан хядагчид, өлсгөлөн ядуу зүдүү байдал гэдэг үгийн төлөөлөл шахам утгаар ойлгодог. Таны орчуулсан номонд тэр талын зүйл байна уу? Хазарачууд үнэхээр бидэнтэй элэг нэгтэй ахан дүүс мөн юм уу?
- Ний нуугүй хэлэхэд надад ч гэсэн тиймэрхүү төсөөлөл байсныг нуух юун. Харин номыг орчуулж байх явцад тэр бодол маань үндсээрээ өөрчлөгдсөн. Харин бүхэл бүтэн үндэстний нэр төрийг гутааж байгаа Талибанчуудын тухай уг номонд маш хурцаар шүүмжилсэн байгаа. Бидний сайн мэдэхээр Чингис хаан, Хулагу хааны үеэс үлдэж хоцорсон монголчууд Хазара нэрийн дор монгол үндэс угсаагаа хадгалан өнөөг хүрсэн нь маргашгүй атлаа гайхамшигтай сонин баримт юм. Тийм болохоор тэдний дунд монгол ёс заншил, ахуй соёлын гүн гүнзгий нөлөө байх нь ойлгомжтой хэрэг. Энэ ч утгаар би афган үндэсний хувцас өмсгөл зэргийг тэрлэг, дээл гэх мэтээр монгол уншигчдад дөхүү орчуулсныг бүү гайхаарай. Ер нь монголын дээл хувцасны соёл ази дорно дахинд маш том нөлөөтэй байсныг би өөрийн «Чонон сүлдийн нууц тайлал» номондоо нэлээд дэлгэрэнгүй оруулсныг та бүхэн удахгүй унших болно. Хазара гэдэг нь мянгат гэсэн утгатай Перс үг бөгөөд тэдний тухай Могулын Бабур хааны дурсамжинд анх дурьдагдсанаар дэлхий дахинд танигджээ. Тэдний үүх түүхтэй холбоо бүхий мэдээлэл «Цаасан шувуу наадуулагч» номонд цөөнгүй орсон болохоор энэ тухай дэлгэрэнгүй өгүүлэхийг түр түдгэлзье.

- Та яагаад энэ романыг орчуулъя гэж бодов. Ер нь таны гараас чамгүй чамбай бүтээлүүд гардаг. Уран бүтээлч, орчуулагч хүн сайн бүтээл олж орчуулахад хэр хэцүү байдаг вэ?
- Би анх 2005 онд АНУ-д хөл тавихад энэ роман тэндхийн номын зах зээлийг ид байлдан дагуулж байсан. Тэр үед уг номын тухай ерөнхий төсөөлөлтэй болсон бөгөөд би уран бүтээлчийн хувьд Хятад, Япон, Солонгос зэрэг азийн томоохон улс орнуудын номын зах зээл дээр ямар бүтээл борлуулалт сайтай номын жагсаалтыг тэргүүлж байгааг байнга анхааралтай ажигладаг л даа. Гэтэл энэ ном миний мэдэхээр сүүлийн гурван жилийн турш жагсаалтыг тасралтгүй өнгөлж байгаа нь бүр ч их анхаарал татсан тул сонгож аваад орчуулсан маань энэ. Күнзийн сургаалд хүн гуч хүрээд тогтдог, дөч хүрээд төөрөгдлөөс ангижирдаг, тавь хүрээд тэнгэрийн бошгыг ухаардаг гэсэн үг байдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ ертөнцөд юу бүтээх гэж ирсэнээ ойлгодог гэсэн үг юм. Миний хувьд тэнгэрийн бошгыг ухаардаг насаа давсан болохоор аль болохоор тулхтай, үлдэцтэй бүтээл гаргачих юмсан гэж хичээдэг учраас тухайн бүтээлийг нэлээд удаан уншиж судласан гэх үү дээ. Нөгөө талаар уран бүтээлч хүн орчуулах сайн номын эрэлд хатаж явдаг гэвэл тэрэн шиг дэмий үг байхгүй болов уу? Учир нь сайн бүтээл гаргахын төлөө дэлхий дахинаараа эрэл хайгуул хийж, ажиллаж бүтээж байна. Хамгийн гол нь мэдээллийн далай мэт үерийн дундаас тэр бүхнийг сонгон олж хараад чанартай сайн орчуулах явдал л хамгаас илүү чухал юм.

- «Цаасан шувуу наадуулагч» романы гол үйл явдлыг та манай уншигчдад цөөн хэдэн үгээр хэлж өгөхгүй юу?
-Бололгүй яахав. Романд үерхэл нөхөрлөл, хайр дурлал, Афган хүмүүсийн харилцаа зэргээр дамжуулан урьд өмнө бидний хувьд огт танил бус байсан гивлүүрийн цаадахь гувай зүс мэт арабын соёлыг уншигчдад тодорхой сайхан нээж өгснөөрөө онцлогтой. Кабул хотын толгой баяны хүү Амирт эрх ямба, эд хөрөнгө гээд өнгөц харахад дутах юм огт үгүй боловч амин хувиа хичээсэн, дээрэнгүй, аймхай хулчгар нэгэн болох нь зохиолыг уншиж байх явцад ойлгогдоно. Энэ нь цаад утгаараа гэмээс ангид байдаггүй нь хүмүүний орчлонгийн араншин гэдгийг тодорхой харуулж байгаа хэрэг. Хүн ямар хувилгаан сахиулсан биш алдаа эндэлгүй хэн байх билээ. Хүмүүний эрхэм алдааг засахад буй гэж нангиадын эртний сургаалд өгүүлсэн байдагчлан Амир өөрийнхөө алдаа дутагдлыг олж хараад түүнтэй эвлэршгүй тэмцэж байгаа нь түүний яах аргагүй сайн тал юм. Харин түүний нөгөө талын эерэг баатар болох Хазара үндэстэн Хассан хэмээх жаалхүү өнчин өрөөсөн, эд хөрөнгө, эрх мэдэлгүй нэгэн боловч сайхан сэтгэл, эелдэг зөөлөн зан ааль, тусч чанар гээд хүний хайлан болсон нэгэн юм. Эцсийн дүнд тэврээд төрдөггүй, аваад үхдэггүй алдар нэр, эд хөрөнгө, эрх ямба гэгч олдмол зүйл ажгуу. Харин хүнийг үхэхэд нь ч сүнсийг цуг дагаад явдаг ганц зүйл байдаг нь хүн чанар, цэвэр ариун сэтгэл юм байна. Тэр нь миний хувьд тэнгэрт нисэж буй цаасан шувуу лугаа адил яасан хол оршном бэ гэдгийг Амир ойлгож түүнийг олж авахаар эргэлт буцалтгүй тэмцэж байгаа зам мөр нь хичнээн бэрх бартаатай атлаа, адал явдлаар дүүрэн болохыг манай уншигч олон унших явцдаа ойлгох нь дамжиггүй. Түүгээр зогсохгүй манай монгол уншигчид ч гэсэн Амиртай нэгэн адил өөрийн сэтгэлийн цээлд дүүлэн нисэх цаасан шувуугаа таньж түүн рүү алхам ойртоход энэ ном тус нэмэр болно гэдэгт би хувьдаа гүнээ итгэлтэй байгаа. Амир агь гэж би зүгээр ч нэг амны зоргоор хэлсэнгүй. Эртний монгол хэлэнд баяд ноёдын хүүг агь, охиныг гэг гэдэг байсан юм. Хааны охиныг гүнж, харин хааны ах дүүсийн охиныг жүнж гэж нэрлэдэг байж. Манай монгол хэл гүнд нь ороод судлаад байвал үнэхээр гайхалтай баялаг хэл шүү дээ. Дээр дурьдсанчлан Перс хэлээр агь гэдгийг яг ядилхан дуудлагаар илэрхийлж байгаа болохыг тухайн зохиолыг англи хэл дээр уншсан хүмүүс ажигласан байх аа. Энэ романы өмнө талд манай нэрт орчуулагч, зохиолч Я.Ганбаатар сонирхолтой өмнөтгөл бичсэн байгаа. Сэтгэлийн торгон утсыг хөндөж тунгалаг нулимсыг мэлмэрүүлэхүйц энэ алдартай зохиол удахгүй манай уншигчдын ширээний ном болон хувирна гэдэгт итгэл дүүрэн байна. Товчоор хэлбэл уйлуулдаг жүжгийнхээ араас уйлуулдаг ном орчуулан гаргалаа гэж болно.

- Цаашид гаргахаар төлөвлөж байгаа уран бүтээлийн төлөвлөгөөний талаар нууц биш бол манай уншигчдад мэдээлэл өгөхгүй юу?
- Би киноны орчуулгаар дамжуулан анх үзэгч түмэндээ танигдсан болохоор сэтгэлийн гүнд киноны орчуулгадаа үнэнч хэвээр байдаг. Даанч зав чөлөө тэр болгон олдож өгөхгүй юм. Гэхдээ «Хуаньжу гэг», «Чингис хаан» шиг сайн уран бүтээл байх юм бол орчуулж бололгүй яахав. Сүүлийн үед Хятад, азийн олон орон төдийгүй америк европод хүртэл «Жэньхуань хатан» гэдэг нэртэй олон ангит кино маш их шуугиан тарьж байна л даа. Түүнийг ойрын үед үзэгч түмэндээ хүргэхээр ажилдаа шуурхайлан ороод байна. ETV телевизээр гаргахаар урьдчилсан байдлаар тохирчихсон. Бас хоёр жилийн өмнө «Гурван улсын үлгэр» гэдэг эртний хятадын сонгодог романыг орчуулж байгаа тухайгаа танай сониноор дамжуулан уншигчдадаа дуулгаж байсан санагдаж байна. Тэр бүтээл маань гараас гараад одоо хянан тохиолдуулах шатандаа явж байгаа. Энэ бүтээлийн онцлогийн талаар цөөн хэдэн үг хэлье. Хятад, Солонгос, Тайланд, Япон зэрэг оронд энэ сонгодог роман маш алдартай л даа. Хятаддаа бол манай «Нууц товчоотой» адил гэсэн үг. Үнэндээ манай өвөг дээдэс дээрх улсуудаас хавьгүй эрт уг алдартай бүтээлийг худам монгол бичиг дээр буулгаад уншиж байсан түүхтэй юм. Гэхдээ гурван зуун жилийн өмнөх орчуулга гэдэг тухайн үед хэрэглэгдэж байсан олон үг хэллэг, зарим талаар найруулгаас өгсүүлээд өнөөгийн уншигчид тэр болгон ойлгохооргүй хэсэг чамгүй их болчихож дээ. Тийм болохоор энэ сайхан бүтээлийг орчуулж уншигчдынхаа хүртээл болгочих юмсан гэдэг чин хүслийг өвөрлөж явсан маань биеллээ олж байгаад их баяртай байна. Үүнээс гадна 2005 оны Хятад улсын шилдэг борлуулалттай номыг өнгөлсөн «Төвд банхар» нэрт романыг орчуулаад бараг дуусч байна. Түүний өмнөх үгийг нэрт зохиолч Г.Аюурзана бичсэн байгаа. Хурц содон сонин үйл явдлаар дүүрэн энэ роман ч гэсэн удахгүй манай уншигчдын дуртай бүтээлийн нэг болно гэдэгт итгэл дүүрэн байна. Зун цагт уран зохиолын номын борлуулалт сайтай байдаг нь санаандгүй хэрэг биш. Манай оюутан сурагчид зуныхаа амралтыг үр бүтээлтэй өнгөрөөх нэг арга хэрэгсэл нь уран зохиолын ном унших явдал байдагтай холбоотой нь тодорхой. Тийм болохоор тэдний гар дээр ганц хоёр сайн ном тавьчих юмсан гэж чармайн ажиллаж байна даа.

-Сонирхолтой ярилцлага өгсөн танд баярлалаа. Таны цаашдын ажил уран бүтээлд өндөр амжилт хүсэн ерөөе.

Тулгар төр үүсэн байгуулагдсаны 2222, Их Монгол Улсын 807, Ардын хувьсгалын түүхт 92 жилийн ойн их баяр наадамд ес даван түрүүлсэн Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын харьяат, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын “Сүлд” спорт хорооны бөх, улсын аварга Г.Эрхэмбаяртай ярилцлаа.

 -Та Монгол Улсын 21 дэх аварга болж наа­дам­чин олноо ихэд баяр­лууллаа. Баярынхаа сэт­гэгд­лээс хуваалцахгүй юу?

-Үгээр хэлэхийн аргагүй сайхан мэдрэмж надад төрж байна. Би энэ бэлгэ дэмбэрэлтэй ойн жил аварга болж байгаад баяртай байна. Үндэсний бөхийн спортод олон жил, үнэн сэтгэлээс уйгагүй зүтгэснийхээ гавьяаг хоёронтоо хүртлээ. Аварга хэмээх энэ оргил амжилтад хүрэх нэг хэрэг. Харин энэ цолыг хамгаалж барилдах нь юу юунаас чухал гэдгийг би ард түмний харцнаас олж харлаа. Би хичээх болно. Намайг дэмжиж байсан бүх хүнд дахин дахин талархаж байна. Та бүхний минь залбирал Төв цэнгэлдэхийн зүлэг ногоон дэвжээг аргадаж, надад хүч өгсөн юм.

-Хоёр жилийн өмнө та их ойн баяр наадмаар ес даван үзүүрлэж, Сэлэнгэ­чүүдийн 78 жил хүлээсэн хүлээлтийг тайлсан. Тэгш тоогоор төгссөн жилийн наадамд та үргэлж ийм өнгөтэй байдаг уу?

-Тулгар төр үүсэн байгуулагдсаны 2222, Ардын хувьсгалын 92, Сэлэнгэ аймаг бай­гуу­лагдсаны 82 жилийн тэгш тоо давхацсан баяр наадмаар түрүүллээ. Би чинь тэгш тоогоор төгссөн жилд цол авч, авсан цолоо мөн л энэ мөчлөгт ахиулсан байх юм. Сонин байгаа биз. Хоёрын тоо надад аз ав­чир­даг байж ч мэдэх юм.

-Та учраа бүрийг төвөг­гүйхэн буулгаж бай­гаа харагдсан. Бэлтгэл нь сайхан таарч дээ. Наадмын бэлтгэлийг хаана базаасан бэ?

-Барилдааны бэлтгэл сайхан таарсан. Би жил жилийн наадмын бэлтгэлээ “Түр хурах”-ын аманд хийдэг. Энэ хайр­хан надад өгөөжөө олон хайрласан.

-Тэгвэл энэ наадмын хамгийн хэцүү учраа, тал таараагүй бөхийг нэр­лээч?

-Тэр энэ нь гэж хэлэх арга алга. Надтай таарч барилдсан учраа бүр хүчтэй байсан. Тухайлбал дөрвийн даваанд над­тай таарч барилдсан Баян­хонгор аймгийн арслан Б.Эрдэнэхүү тун эвгүй байлаа. Түүнтэй тал таарахгүйгээс барил­дааны эхэн үед нэлээн тэвдсэн. Харин тавын даваанаас хойш сандрах нь багассан. Учир нь тавын даваанаас хойш амлаад барилдчихдаг болохоор амлуулах бөхийнхөө сул талд зо­риулан наадмын бэлт­гэлээ хангасан болоод тэр. Их шөвөгт үлдсэн бөхчүүдийн ихэнх нь надтай өмнө нь таарч барилд­сан. Энэ нь надад нөлөөлсөн юм болов уу.

-Түрүү, үзүүрийн барил­даанд гарахын өмнө Б.Гончигдамбатай хэрхэн барилдах тухайгаа бодож байв уу?

-Би өнгөрсөн барил­дааныхаа даваа унаанд найдаж дэвжээнд гардаг­гүй. Би дэвжээнд гарахын өмнө ингэнэ тэгнэ хэ­мээн ер боддоггүй юм. Тухайн үеийн барилдаанд учраа бөх маань ямар тактиктай байгаа, аль хэр бэлтгэлтэй байгаагаас ба­рилдаан ерөнхийдөө өрнөдөг.

-Та “Чингэлтэй хайр­хан”, наадмын сорилго гээд томд тооцогдох барил­даануудад зодоглоогүй. Ямар нэг бодсон санасан зүйл байв уу?

-Би заалны барил­даанд зодоглоогүй ч бэлт­гэлээ хийсээр л байсан.

-Өнгөрсөн Сар шинийн барилдаанд төвөггүй найм давж түрүүлсэн таныг энэ жил аварга болно хэмээн олон хүн бөхийн тааварт нэр дэвшүүлж байсан?

-Монголчууд Сар ши­нийн барилдаанд түрүүлсэн бөхийг наад­маар сайн барилддаг хэмээн ярьцгаадаг. Би үүнийг баталж аварга боллоо. Баяртай байна.

-Бөхтэй хэрхэн хол­богдсон тухайгаа бидэнд ярихгүй юу?

-Манай удамд Данш­гийн босоо Шагдар, улсын заан Ц.Баярсайхан гээд бөхчүүд байдаг. Намайг өдий зэрэгтэй сайн барилдахад удам нө­лөөлсөн биз. Миний аав намайг дунд сур­гуулийн хүүхэд бай­хад улсын арслан У.Мижиддоржийн гарт хөтөлж оруулсан. Яг энэ цаг үеэс би бөхтэй илүү ойр нөхөрлөсөн гэж боддог. Үүнээс өмнө үе тэнгийн найз нартайгаа дээл хувцсаа тасдуулан байж ноцолддог байлаа. У.Мижиддорж багшийн   бөхийн дугуйланд сурал­цаж байсан хүүхдүүд ганц­хан жилийн дотор нүдэнд өртөх хэмжээнд хувирсан гэж ярих хүнтэй олон таарсан. Харамсалтай нь багш маань Улаанбаатар руу нүүж дугуйлангийн хүүх­дүүд олон хуваагдаж цаашдаа хэвийн үйл ажил­лагаа нь алдагдаж үүдээ барихад хүрсэн юм. Би ч бас бөхийн спортоос хөндийрч зургаан жил форум алдсан.

-Хэрэв тухайн үед ду­гуй­лан хаалгаа бариагүй бол гэх бодол төрж байв уу?

-Хэрэв бид чөлөө­төөрөө хичээллэж байсан бол олон тэмцээнээс медаль хүртэх байсан байх. Гэхдээ энэ зам миний аварга болох үүдийг нээж дээ гэх бодол өөрийн эрхгүй төрж байна.

-Та яаж яваад бөхтэй эргэн холбогдох болов?

-Намайг аравдугаар анги төгсөх жил Мандал сумын овооны тахилга наадам болж байсан юм. Энэ наадамд Эрхмээ чи барилдана шүү гээд манай гэрийнхэн хэлдэг байгаа. Би зургаан жил бөхөөс хөндийрсөн болохоор барилдана гэхээр нэг л сонин санагдаж байлаа. Нэгэнт миний нэрийг өгчихсөн болохоор ба­рилдахгүй өнгөрч болох­гүй учир зодог шуудаг өмсөн гараад хийчив. Аав, ээжийнхээ ятгалгаар барилдлаа даа хэмээтэл төвөггүй хоёр давчихсан шүү /инээв/. Харин гурвын даваанд сумын заанд амлуулж унасан. Энэ барилдааныг үзсэн миний аав намайг сайн бөх болно гэж харсан байх. Тэр жилийн намар аав намайг Улаанбаатар руу дагуулж ирэв. Тэгээд нэг их том биетэй хүн миний бөхийн багш болох нь одоогийн улсын харцага Г.Элбэг байсан юм. Яг энэ үеэс л аваргын анхны гараа эхэлсэн гэхэд буруудахгүй биз.

-Та улсын начин цол хүртдэг жилээ харцага цол­ны даваанд тун хариуц­лагагүй барилдаж унасан. Тэр барилдаан санаанаас ер гардаггүй юм. Хэрэв ту­хайн үед Б.Батбаатар харцагыг хаясан бол өдийд ямар ч цолтой байх бол гэсэн бодол төрдөг үү?

-Шинэ цол хүртсэн бөхийн салхи гэж тэр. Улсын цол хүртээд их баярлаж, яарч байснаас л үүдэлтэй алдаа. Тухайн үед цолоо ахиулах гэж яарсан миний алдаа харцага цолоо  Б.Батбаатарт ал­дахад хүргэсэн юм. Би тэр барилдааны бич­лэгийг дахин дахин харж их ухаарлыг олж авсан. Хэрэв тухайн үед харцага болсон бол гэж ер бодож байгаагүй юм байна. Тэрхүү гоомой барилдаанаас Эрхэмбаяр хашир суу­сан хэрэг. Тэгэхээр би буруу зүйл хийгээгүй ч юм шиг.

-Та анхныхаа цолыг сумын наадмаас эхлүүлсэн үү?

-Би сумынхаа Түнхэл тосгоны баяр наадамд түрүүлж сумын заан бол­сон. Харин 2001 онд Г.Элбэг багшийгаа дагаж Хөвсгөл аймгийн 70 жи­лийн ойн баяр наадамд зодоглосон. Энэ наадмын зургаагийн даваанд ул­сын начин Б.Бадралыг өвдөглүүлж аймгийн начин цолтой болсон. Энэ цолтойгоо тө­рийн наадамд хоёр жил барилдсан боловч доогуур даваанд унасан.

-Аймгийн арслан болох гэж яарахгүй байсан хэрэг үү?

-Үгүй. Би харин 2002 оны наадамд начин болох гэж их яарсан. Түүнээс өөр цолонд шунасан үе надад байхгүй.

-Яагаад тэр вэ?

-Учир нь тэр жил ми­ний аавын бие таа­руу байсан болохоор ул­сын цол авч аавыгаа баярлуулъя гэж л бодоод тэр. Аав минь намайг бөх болоход хамгийн их нөлөөлсөн хүн. Тиймээс аавыгаа амьд сэрүүнд нь улсын цол авч ачийг нь хариулъя гэж бодоод.

-Ингэхэд аварга маань шинэ цол­ныхоо найрыг хэзээ хийх гэж байна вэ?

-Одоогоор шийдсэн зүйл алга даа. Өдрийн сайныг харж байгаад нутагтаа хийх бодолтой байна.

-Та одоогоос най­ман жилийн өмнө нэгэн хэвлэлд өгсөн ярилц­лагадаа улсын заан бо­лохыг мөрөөддөг хэмээн ярьж байсан. Тэр мөрөөдөл биелж та аварга боллоо. Тэгвэл шинэхэн аваргын цаашдын мөрөөдлийг сонирхож болох уу?

-Аливаа юманд хэмжээ хязгаар гэж байх ёстой. Хүн мөрөөдлийнхөө цаадахыг атгаж болохгүй. Эрхэмбаярт заяасан энэ их хувь тохиолыг ноён нуруу, жудаг, сайхан бүхнээр л хариулахыг хичээж байна.

-Та начин цолтой байхдаа үеийн шижгэнэсэн бөхчүүдтэй мөн ч их тунадаг байж билээ. Одоо тунаанаас гараад амар байна уу?

-Тэгж ярьж болохгүй. Би гэдэг хүн чинь тунасны хүчинд өдий зэрэгтэй яваа юм. Тунах, ам авч барилдах хоёрын хооронд асар их ялгаа байдаг. Жишээ нь би чинь улсын цолны өндөр босгонд олон жил бүдэрсэн. Иймд зарим залуусыг амлахаас халшираад байдаг. Тэглээ гээд өөрт хэцүү бөх амлалтай нь биш. Амлах л болж таарна даа.

-Та Монгол Улсын 21 дэх аварга боллоо. Та­ны эрэмбэ улсын авар­га О.Балжинням, Д.Сумъяабазар, С.Мөнх­бат нарын дээр гарна. Нэг ёсондоо та авар­гуудыг ам­лах эрхтэй гэсэн үг?

-Өнгөрсөн наадмаар би шөвгийн дөрөв, түүний өмнөх жилд үзүүрлэж арслан болсон. Тиймээс миний эрэмбэ дээшлэх байх аа. Харин аварга цолтой бөхийг амлах гэдэг арай л өөр хэрэг. Аварга цолтой бөхийг ам­лана гэхээр санаанд нэг л бууж өгөхгүй байна.

-Ярилцсанд баярлалаа. Танд сайн сайхныг хүсье.

-Баярлалаа.

Эх сурвалж: zuuniimedee.mn

Д.ЖАВХЛАН

Тулгар төр байгуулагдсаны 2222 жил, Их Монгол Улсын 807 жил, Тусгаар тогтнолын 102 жил, Ардын хувьсгалын 92 жилийн ойн баярт Монгол Улсын өсөх идэр начин цолтой барилдаж, үзүүр түрүү булаалдан өдгөө Монгол Улсын гарьд цол хүртсэн Б.Гончигдамбатай ярилцлаа. Завхан аймгийн Их-уул сумын харьяат тэрбээр “Хөтөл-цемент шохой” ХК-ийн бөх бөгөөд нутгийнхаа 90 жилийн ойн өмнө Монгол Улсын гарьд хэмээх эрхэм хүндтэй цол хүртсэн юм.

-Улсын их баяр наадмын Үндэсний бөхийн үзүүр, түрүүний төлөө барилдан Монгол Улсын гарьд цол хүртсэнд уншигчдынхаа өмнөөс баяр хүргэе. Нар хур тэгширсэн өдрүүдэд олон шинэ цолтон төрсөн сайхан наадам боллоо. Тэр дундаа таны амжилтыг Очирваань хайрахны хүч гэж хүмүүс бишэрч байгаа?
-Баярлалаа. Жил жилийн наадам өөрийн онцлогтой сайхан болдог. Энэ удаа ч мөн л сайхан, өргөн дэлгэр болж, өндөрлөлөө. Миний хувьд сүүлийн хэдэн жил цолоо ахиулах зорилготойгоор байн­га бэлтгэлээ хийж ир­сэн. Түүнийхээ үр дүнг үзсэндээ сэтгэгдэл тун өндөр байгаа шүү.

-Долоогийн даваанаас нэг цол ахилаа гэсэн шиг нэлээд хурдтай, бас шаргуу барилдах шиг санагдсан. Мэдээж өөрийн гэсэн барил­дааны арга барилаас гадна, зааварчилгаа, зөв­лөгөө бай­сан л байлгүй?
-Учиргүй яарч, шуурхай барилдаагүй ээ. Би угаасаа золгож барилдах сонирхол тун багатай. Гэхдээ даваа ахих бүрт өөрийн болом­жоороо барилдсан гэж бодож байгаа.

Мэдээж амжилтаа ахиу­лахын зэрэг­­цээ наадам­чин олноо хүндэтгэж, сайхан барилдаан үзүүлэхийг хи­чээж л байлаа. Гурвын даваанаас эхлэн өрсөлдөгчид улам хүчтэй болж, би ч мэхээ бодож, хичээж барилдсан.

-Долоогийн даваанд Х.Мөнх­­баатар арслантай ба­рилд­сан. Та хоёр бараг л зэрэг унаж байгаа мэт харагд­сан. Тэр үед өөртөө хэр итгэлтэй байсан бэ?
-Өөртөө итгэлтэй байсан.Ойролцоо унасан ч давсан гэдгээ мэдсэн. Ер нь барил­даж байгаа бөхчүүд унасан давснаа мэддэг, мэдэр­дэг.

-Хэрвээ Г.Эрхэмбаяр авар­гатай наймын даваанд тунасан бол яах байсан бол. Арай өөр барилдаан гарах байсан уу?
-Тухайн үеийн барилдаан чухам ямар болох байсныг сайн мэдэхгүй байна. Гэхдээ хэдийн даваанд барилдаж байгаагаасаа хамаараад барил­даан өөр болох магад­лалтай. Г.Эрхэмбаяр авар­гын хувьд сүүлийн жилүүдэд бэлтгэлээ сайн базаасаар ирсэн. Бөхийн бүхий л барилдаануудад оролцдог, гайхалтай. Тийм­дээ ч энэ удаа өөрийгөө олон түмэнд таниулж, ард түмний бөх гэдгээ харуулж, тодорч чадлаа.

-Хоёр жилийн өмнө та улсын начин болсныхоо дараа өнөөгийн шинэ аваргын арслан цолны мялаалгад барилдаж байс­ныг санаж байна. Хэзээ нэгэн цагт энэ хүнтэй үзүүр, түрүүний төлөө барилдана гэж бодож байв уу?
-Баяр наадамдаа л сайн барилдахсан гэж байснаас яг Г.Эрхэмбаяр аваргатай үзүүр түрүүнд үлдээд барилдана гэж бодож байгаагүй юм байна.

-Наймын даваанд сүүл­дэж давсан. Аваргын хувьд арай өмнө давчихаад, амарч суусан. Шууд барилдахад та цуцсан байсан уу?
-Өдөржин барилдсан учраас цуцалгүй яах вэ. Гэхдээ учраа бөх ч ялгаагүй цуцдаг. Тиймээс хэн хэн нь л адилхан байсан байх.

Бөх болох нь миний багын мөрөөдөл

-Б.Гончигдамба гарьдыг монголчууд Завхан нутгийн уугуул хүү гэж мэднэ. Харин хэзээнээс бөхийн спортод хөл тавьсныг тэр бүр сайн мэддэггүй байх?
-Би анх 2003 оноос Алдар нийгэмлэгт чөлөөт бөхөөр барилдахаар дугуйланд орж, бэлтгэл хийж эхэлсэн. Миний анхны багш МУГТ ах дүү Ц.Цогтбаяр, Ц.Хосбаяр нар. Чөлөөт бөхийн “А” үсгийг зааж, 3-4 жил бэлтгэлийг маань ягштал хийлгэж, хичээл заасан. Түүнийхээ дараа үндэсний бөхөөр хичээллэж, ногоон дэвжээнээ хөл тавьж, Бөхийн өргөөнд томчуудын аманд гарч байсан даа. Багш нарынхаа буянаар л зүлэг ногоон дэвжээнээ өдий зэрэгтэй яваа хүн шүү дээ би.

-Яагаад заавал үндэсний бөхийг сонгосон юм бэ. Хүүхэд байхдаа барилдаж, уралдаан, тэмцээнд оролцдог байсан хэрэг үү?
-Тэгэлгүй яах вэ. Хүүхэд байхдаа барилдах дуртай байсан. Ер нь Монгол хүүхэд бүр л багадаа барилдаанч байдаг байх.
Тэр дундаа хөдөө өссөн хөвгүүд бол байнга л ноцолдож явна шүү дээ. Гэхдээ барилдаан гэж учиргүй сайн мэдэхгүй болохоор байнга шахам хүүхдийн хувцас урж, тасдлаа гэдэг хэл аманд орчихдог байсан.

-Тэгэхээр ээж, аав тань дуугүй өнгөрөхгүй л байлгүй. Чамгүй зэмлэл сонсч байсан уу?
-Тиймээ. Зэмлүүлнэ. Айлын хүүхдийн хувцас урчихаар аав, ээжийн минь чих их л халууцдаг байсан байх даа.

-Дүрсгүй хүү нь бөх болно гэхээр аав, ээж хэр таатай хүлээж авсан бол?
-Анх тийм ч таатай хандаагүй шүү. Сүүлийн жилүүдэд л гайгүй болж, дасч байх шиг байна. Анзаараад байх нь ээ, хүний ижий, аав хүүхдээ дэргэдээ л байлгахыг боддог шиг байгаа юм. Тэгээд ч ноцолдож байгаад бэртэж, гэмтэнэ гээд дургүй байсан.

-Одоо бол Монгол Улсын гарьд Б.Гончигдамба гэж дуурсагдаж байна. Харин дуудах нэрийг өгсөн ээж, аавын тань талаар ярилцвал?
-Манай аавыг Батнасан, ээжийг Оюун гэдэг. Ижий, аав хоёр маань Завхан аймгийн Их-Уул сумын уугуул. Би чинь айлын том хүү. Хоёр охин дүүтэй, хоёр эрэгтэй дүүтэй. Гэрийнхэн маань төрж, өссөн нутагтаа одоо ч сайхан амьдарч байгаа. Муу хүүгээ өдий зэрэгтэй өсгөж, хүмүүжүүлсэн аав, ээждээ л баярлаж явна. Тэднийхээ үргэлжлэл болж би ч өрхийн тэргүүн болон эхнэр, охинтойгоо амьдарч байгаа.

-Ингэхэд бөхчүүдэд удам их нөлөөдөг гэдэг дээ?
-Манай аав, ээжийн хэнийх нь ч талд барилддаг хүн байгаагүй. Гэхдээ манай Их-Уул сум улсын цолтой бөхөөрөө Монголдоо толгой цохьдог юм шүү. Эхний гуравт багтаж, Увс аймгийн Тэс сумтай л эн зэрэгцэнэ. Нутаг усны буян заяа гэж байдаг даа.

Аваргыг давах нь бөх хүний бахархал

-Тийм байх. Гэхдээ та Завханы үзүүр, түрүүний төлөө барилдаагүй үдсэн он жилийг төгсгөл болголоо?
-Завхан аймгийн бөх хамгийн сүүлд 1942 онд Төрийн наадмын үзүүр, түрүү булаалдсан түүхтэй. Мөн 1994 онд Монгол Улсын гарьд цол хүртсэн Ц.Цэрэнпунцаг ах найм давсан. Тэр жилийн наадамд 768 бөх барилдан, наймын даваанд гурван бөх үлдэж байсан түүхтэй.

Харин өнөө жилийн наадмаар намайг үзүүрлэсэнд нутаг усныхан маань ихэд бэлэгшээж байгаа.

-Аваргыг давж аварга гэдэг. Наймын даваанд С.Мөнхбат аваргыг давсаны дараа түрүү бөх болно гэсэн бодол байсан биз дээ?
-Урьд нь С.Мөнхбат аваргатай барилдаад унаж байсан. Г.Эрхэмбаяр авар­гатай ч барилдаж бай­сан. Нэгэн үеийн бөхчүүдтэй барилдаж бай­гаа болохоор хэн нь яаж барилдахыг гадарладаг болчихдог. Тий­мээс болом­жийнхоо хэрээр зөв барил­дахыг хичээ­сэн. Багш нар, нутгийн ах нар ч ихийг зааж, зөвлөсөн. Ер нь барилдааны үед хамгийн гол нь зүйл өгсөн зөвлөгөөг сонсч, хүлээн авч хэрэгжүүлэх нь л маш чухал байдаг.

Ер нь аваргыг давах нь бөх хүний бахархал шүү дээ. Би барилдсан, давсан. Нэг үеийн аваргатай барилдаад давсан даа сэтгэл өндөр байгаа.

-Энэ жил ч Отгонтэнгэр хайрханы бөхчүүд хүчтэй байлаа шүү?
-Манай нутаг уул, ус тэгширсэн. Богд Очирваань хайрхан маань дүнхийж байдаг сайхан хангай. Бид чинь Очирваань хайрхандаа сүслэн залбирч, уулынхаа ивээлд явцгаадаг хүмүүс.

Бөхчүүд маань ч ялгаагүй. Г.Эрхэмбаяр аваргын аав, ээж бүгд манай Баянхайрхан сумын уугуул хүмүүс. Тийм болохоор нутгийн аваргатайгаа үзүүр, түрүү булаалдсан гэж бодож байгаа.

Би наадмын бэлтгэлд гарахаас өмнө гээд өнгөрсөн хавар Хайрхандаа хэрэг болгон очиж, ууландаа гарч мөргөсөн.

Уг нь өнгөрсөн жил явъя гэж бодож байсан ч амжаагүй. Тэгээд зургаагийн даваанд уначихаад “хэрвээ хайрхандаа очсон бол” гэж бодогдож, бас харуусал төрж байлаа. Тийм болохоор тэрхүү сэтгэлээ цэгцлэхийн тулд очоод ирсэн.

-Хүн сэтгэлийн амьтан гэдэг. Та Очирваань хайрхандаа мөргөснийх их л тайвширч дээ. Харин наадмын өглөө сэтгэгдэл хэр байв даа. Ямар нэгэн мэдрэмж төрж байв уу?
-Наадмын өглөө тэгж сэтгэл хөдөлгөсөн ч юм уу, сонин содон зүйл ажиглагдаагүй ээ. Гэхдээ сүүлийн үед их сүсэгтэй болоод байгаа. Хаяахан ном уншуулчихаад л явж байдаг юм.

-Барилдаж буй бөх­чүүдэд өдрийн өнгөөс гадна дээлийн өнгө, захыг нь мушгиж буй хүн гээд л их л нарийн дэгтэй байх юм?
-Би өөрөө дуртай болохоор энэ жил ногоон дээлээр гоёчихсон. Харин дээлийн минь захыг завханчууд бүгдээрээ, нут­гийн зөвлөлийнхөн, ах нар, найз бөхчүүд гээд олон хүн мушгисан.

Мөн манай нутгийн зөв­лөлийнхөн, нутгаас төрсөн төрийн түшээд бүгд л сайн барилдаасай, улсын цолтон төрөөсэй гээд сэтгэлээсээ дэмжиж суусан. Тэднийхээ итгэлийг даагаад улсын наадмынхаа үзүүр түрүүнд үлдсэндээ баяртай байна.

Ер нь барилдаж буй бөхчүүдээ дэмжиж үзэж байгаа бүхий л хүн дээлийнх нь захыг мушгидаг гэж боддог. Намайг дэмжиж байна гэдэг нь дээлийн захыг мушгиж байгаа хэрэг. Тийм болохоор наадмын өдрүүдэд намайг дэмжиж байсан олон түмэн монголчууддаа чин сэтгэлээсээ талархаж байгаагаа илэрхийлье.

-Бөхчүүд шинэ цолоор дуудахад их содон байдаг гэдэг. Хоёр жилийн өмнө начин болж байсныг бодвол одоо дассан биз?
-Мэдээж цол ахиж байгаа болохоор мэдрэмж өөр байлгүй яах вэ. Начин болдог жил тавын даваанд А.Алтанхуяг арслантай барилдсан. 1024 бөхөөс аймгийн дөрвөн арслан тунаж үлдсэн юм.

Тэгээд А.Алтанхуягийг давж, ул­сын цол авах хүсэл мөрөөдөл биелэн, начин цол хүртээд учиргүй баярласан. Үнд­сэндээ начин болоод сэтгэл их л амарсан.

Өнгөрсөн жил цолоо батлаад өсөх идэр начин цолтой барилдаад тавын даваанд тунасан. Харин энэ жил гарьд цол авлаа.

Монголчууд маань бөхчүүдээ хүндэлж ихэнхдээ цолоор нь дууддаг. Анх начин гэж дуудуулахад эвгүй санагдаад байдаг байсан. Сүүлдээ дассан л даа.

Харин энэ жил улсын цолтой байсан болохоор “гарьд” гэж дуудахад эвгүйрхэх зүйлгүй, гайгүй байна. /инээв/

-Завханы бөхчүүд наад­мын бэлтгэлд гарахдаа “Сүүж” уулыг зорьдог байх аа?
-Манай аймгийн “Засагт хан” дэвжээний бөхчүүд “Сүүж” уулын амралтад бэлтгэлээ базаадаг. Манай дэвжээнийхэнд их л ээлтэй байдаг юм. Миний хувьд дөрвөн жил дарааллан гарахдаа дандаа цол хүртсэн.

Хамгийн анх гарахдаа аймгийн арслан, хоёр дахь удаадаа улсын начин болж байсан. Харин гуравдахь удаа гарахдаа бас цол маань ахиулж, өсөх идэр чимэгтэй болсон. Өнөө жил дөрөв дэх удаагаа бэлтгэлээ базаагаад гарьд цол хүртлээ.

Манай нутгийн бөхчүүд жилийн турш наадмын барилдаандаа бие, сэтгэлээ зориулан бэлтгэлээ базаадаг. Ямарч байсан үеийн үед сайн бөхчүүд төрж ирсэн түүхийг бид залгамжилж явахыг хичээсээр байгаа.

Цаашдаа ч улсын цол авах, сайн барилдах залуучууд зөндөө бий. Тэд маань өндөр цол авч сайн барилдах байх.

-Та ч нутгийнхаа ойд том бэлэгтэй очих нь дээ?
-Сүслэн дээдлэдэг хайрхан, Завхан нутгийнхаа 90 жилийн ойн өмнө итгэл тавин хүлээсэн олныхоо итгэлийг алдалгүй, цолоо ахиулсанд баяртай байгаа. Хэд хоногоос нутагтаа очно. Түүхт 90 жилийнхээ ойд ч сайн барилдана гэж бодож байгаа.

-Нутгийн бөхчүүдийн амжилт нутгийн зөвлөлтэй холбоотой байдаг боло­лтой?
-Тэгэлгүй яах вэ. Хэдий улсын нийслэлдээ байгаа ч нутаг, нугын ах дүү гэдэг илүү дотно. Тэр ч утгаараа нутгийн зөвлөлийнхөн бөх­чүүддээ зааж, зөвлөх үе бишгүй гарна. Түүгээр зог­­­сохгүй бэлт­­гэлээ ба­заах үеэс эх­лээд бөхийн галаар очно. Үндсэндээ нутгийн зөвлө­лийнхөний тус, дэм асар их. Тийм болохоор танай сониноор дамжуулан Завхан аймгийн нутгийн зөвлөл болон нийт монголчууддаа талархаж байгаагаа илэрхийлье.

Эх сурвалж: “Өглөөний сонин

Ц.Баянмөнх: Дулаацахыг хүсвэл түлээгээ өөрөө хагалаад галаа өрд гэдэг дээ

2013-07-18 13:35:00

• Электрон хувилбар

Нийтэлсэн: 2013-07-18 11:00:59

“Соёл-Эрдэнэ, “Цэвэр охин”, “Цоохор морь”, “Цагаан сар”, “Юндэн Гөөгөө”, “ Хоёр сэтгэл” зэрэг 200 гаруй дуугаар ард түмнийхээ зүрх сэтгэлд хоногшсон Монгол Улсын гавъяат жүжигчин Ш.Даваахүүтэй ярилцлаа. Уулзах хүсэлтийг маань уриалгахан хүлээсэн авсан гавьяатын гэрт очиход нүд нь гялалзаад л угтаж билээ.  Хэчнээн өвдөж зовсон ч эрүүл саруул болно гэсэн итгэлтэй, цовоо сэргэлэн байгаа түүний чин сэтгэлийн яриаг толилуулъя.

-Сайхан зусаж байна уу?

 -Сайхан зусч байна. Их өвдөж шаналж байснаа бодоход сайн эмч нарын буянаар овоо боллоо шүү. Урлагийн буян гэж их. Би урлаг хэмээх их айлд 40 гаруй жил амьдарчээ. Хүн сэтгэл санаа өөдрөг байхад юунд ч хүрнэ. Урлагийн их хүч, энэ салбарт зүтгэж байгаа хамт олныхоо дэмээр өдий дайтай явна даа. Хүн ганцаарддаггүй юм байна. Ах дүү, хамт олон маань аав, ээжийг минь орлож сэтгэл санаагаар дэмждэг. Хамт олныхоо сэтгэлийн их дэмээр өөрийгөө зоригжуулж амьдарч байна. Ер нь манай ард түмэн ямар сайхан сэтгэлтэй юм бэ гэдгийг энэ өдрүүдэд мэдэрч сууна. Хүнд өвчин тусахад хамт олон маань цалинтай чөлөө өгөхөөс эхлээд миний төлөө эрвийх дэрвийхээрээ зүтгэсэн. Төсвийн байгууллагын тэр дундаа урлагийн хүмүүс хамгийн бага цалинтай байдаг. Гэвч сэтгэл нь яг л нар шиг цацарч, сар шиг туяарч байдаг  агуу улс. Анхандаа ч би ийм амархан үхэл хүрээд ирдэг юм байх даа гэж сэтгэлээр унасан. Манай урлагийнхан сэтгэлээр унаж, сэхэхдээ амархан. Мөнх бус хорвоо хойно цаг нь ирэхээр явж л таараа. Гэхдээ одоо би үхэхгүй шүү гэж өөрийгөө зоригжуулах болсон. Тиймээс надад энэ өвчнийг туулаад гарах чадал тэнхээ байна.  Аав, ээж маань “хүн өөрөөсөө болж өвддөг” гэж захидаг байлаа. Үнэхээр аав, ээжийн алтан сургаал амьдралд их хэрэг болох юм. Залуу байхдаа тоогоогүй үг одоо л орой уруу орж байна.

-Урлагт зүрх сэтгэлээ өгсөн хэн ч гэсэн ажил, гэр бүлээ зэрэгцүүлэх гэж багагүй хичээл зүтгэл, тэвчээр гаргадаг гэдэг.

-Би 23-тайдаа том хүүгээ төрүүлсэн. Хоёр хүү, хоёр охины ээж дээ. Жирэмсэн байхдаа тайзан дээр гарахын бөөн хүслэн. Тэгээд гэдсээ навтайтал чанга бүслээд дуулдаг байсан. Аминдаа жирэмсэн гэдгээ мэдэгдүүлэхгүй гэж. Тайзан дээр л гарахгүй бол хамаг сүр сүлд үхэж байгаа юм даа/инээв/. Тэр үед төрсний дараа 46-59 хоногийн дотор л ажилдаа орно. Манай гэр бүлийн хүн бага ангийн багш. Гэхдээ мэргэжлээрээ ажиллаагүй. Хань маань залуудаа сэтгүүлч байсан. Одоо мужаан хийдэг. Бид жилд дөрвөн удаа тоглолт хийхээр явна. Нэг удаад нь 14-60 хоног явдаг байлаа. Энэ хооронд хань минь л үр хүүхдээ асарч, хамгаална шүү дээ.  Намайг сайхан хамт олны дунд оруулж, дэмжиж тэтгэж байсан ханьдаа баярладаг. Ханийн минь нөмөр нөөлөг их.

-Нүд сэтгэлийн толь  гэдэг. Таны нүд гялалзаад их л сайхан харагдаж байна?

-Баярлалаа. Нүд хэдийчинээ галтай цогтой байна төдийчинээ л хүн  өөдрөг байдаг. Хүний нүдний гал буураад ирэхээр л бүх зүйл урууддаг. Манай хүүхдүүд намайг ээж яг ач зээ шигээ болох юм аа гэдэг. Одоо 10-аад ач зээтэй болжээ. Тэдэнтэйгээ ана мана үзнэ шүү дээ.

-Таныг дуулахаас гадна үйл мэтгэдэг, их уран  гэж сонссон юм байна?

-Би залуудаа хатгамал оёх их дуртай байлаа. Хоёр найзтайгаа хамт шөнөжин хатгамал оёж хононо. Хүүхдийнхээ ноосон өмд, цамцыг шинээр нь шахуу хөвөөд оёдог байлаа. Энд ирснээс хойш нэг их хатгамал оёсонгүй ээ. Би тоглолтынхоо зарим дээлийг ч өөрөө оёдог байсан.

-Нэгэн цагт хүний шавь болж дуулах урлагаас суралцаж байсан та өнөөдөр өөрөө олон шавьтай. Дуулах арга барил эзэмшүүлсэн багш тань хэн байсан бол?

-Би МУГЖ Г.Дорждэрэм гуайн дуулах авьяасаас суралцсан хүн. Дотроо багш гэж хүндэлдэг. Багш маань ардын дууны нугалаа, шигтгээг  их сайхан  гаргадаг торгон хоолойтой. Миний хоолой тэр хүний хоолойд дөхөж очсон гэж боддог. Гэхдээ би өөрийгөө яг багш шигээ гэж хэлж байгаа юм биш шүү. Би 16-туудыг нотгүй дуулах зорилт тавьсан. Яагаад гэвэл би хөгжимчин. Шанз хөгжмийн мэргэжлээр сургууль төгссөн.  Хааяа сэтгэл хөдөлсөн үедээ  гэртээ тоглодог юм.  Дуучин хүн хамгийн гол нь хүч тамир сайн, бие бялдар эрүүл  байж дуулах ур чадвараа гаргаж чаддаг. Бие, хоол унд муу, өлсөж ядарсан үед хоолой гарахгүй. Дуучин хамгийн эмзэг атлаа, хамгийн гоё мэргэжил. Миний шавь гэвэл Өвөрмонголд ч бий. Ер нь 60 гаруй  шавь байгаа шүү. Тэд маань надаас заавар зөвлөгөө байнга л авдаг. Одоогоор  Г.Хишигдэлгэр гэдэг шавьтайгаа барга дуун дээр  ажиллаж байгаа. Шавь нартаа аливаа дууг хэзээ ч дахин давтагдашгүйгээр өөрийн болгож дуулахыг үргэлж захидаг.

-Таныг залуу байхдаа тал бүрийн авьяастай байсан гэж мэргэжил нэгтнүүд тань ярьдаг юм билээ. Тэр бүх авьяасаа хөгжүүлсэн бол ч?

-Бага залууд дуулна, бүжиглэнэ, хөгжим тоглоно гээд чадахгүй мэдэхгүй зүйлгүй байлаа. Залуу хүүхэд байх үеийн өвчин юм л даа. Тэгж яваад л өөрийнөө арай илүү чадах юмнаасаа зуураад үлддэг. Замын дунд чадахад бэрх зүйлээ хаядаг. Би хамгийн түрүүнд бүжгээ  хаясан. Яагаад гэвэл бүдүүн бандгар учраас/инээв/. Намайг гурван бондгор, бөөрөнхий, өнхөрүүш, алим, ер нь бөөрөнхий бүдүүнийг зүйрлэчихмээр юу л байна тэгж нэрлэдэг байсан. Харин хөгжмөө бол орхиогүй. Гэртээ хааяа шанз тоглодог. Ер нь урлагийн хүн хөгжмийн боловсрол сайтай байх хэрэгтэй. Миний хүү СТА Б.Болд-Эрдэнэ миний мэргэжлийг эзэмшээд урлагт бүл нэмж байгаад эх хүний хувьд сэтгэл өег явдаг. Хүү маань миний ”Дуулж амьдрах хорвоо” тоглолтод Японоос ирж оролцоод явсан. Ээ бурхан минь, ижийдээ бол нялх үр шүү дээ. /Хоолой нь зангирав/. Хүү маань Японд одоо 2-3 жил суралцаад магистр хамгаалах гэж байна. Миний хүү биеэ дааж хөгжмийн нарийн урлаг эзэмшсэн.

-МУГЖ болсон үеэ эргэн нэг дурсаач. Энэ цолны босго хэр өндөр байв?

-Өндөр. Жигтэйхэн өндөр шүү. Аль 1991 оноос хойш намайг гавьяатад тодорхойллоо гэдэг байсан. Тэгэхээр нь би одоо өгөх нь дээ гээд биеэ бэлдээд,уран бүтээлүүдээ их эмхэлдэг байлаа. Гэтэл Дорнод аймгийнхан маань тэр тодорхойлолтоо хот руу явуулдаггүй байсан юм билээ.1991 онд  яамны томилолтоор хотод ирж, Ардын дуу бүжгийн чуулгад ирж ажилласан. Ирээд л СТА, 1996 онд Алтан гадас, 1999 онд Монгол Улсын гавъяат жүжигчин хэмээх эрхэм цол авсан даа. Тэр жил Францад “Ардын урлагийн наадам”-д оролцож явахад манай чуулгын  н.Дорж даргаас надад факс ирлээ. Би Дорж даргатай 1990-ээд оны үед сайн байна уу гэж мэндлэх гэж байгаад “тошиба” гээд онигоонд орж байсан юм. Түүнийг Дорж дарга мартдаггүй юм шиг байна лээ. Гэнэт тэр хочоор маань “Тошиба Даваахүүд МУГЖ болсонд баяр хүргэе” гэсэн факс ирдэг юм байна. Энэ мэдээг сонсоод хоолойгоор ч хоол ордоггүй. Жигтэйхэн их баярлаж байсан. Тухайн үедээ Ерөнхийлөгч шагналаа өгөх гэсэн чинь би байхгүй болохоор өгөхөө больчихдог юм биш байгаа гэсэн гэнэн бодол төрж билээ./инээв/. Тэгээд наймдугаар сарын 6-нд  Ерөнхийлөгч Н.Багабанди гуай дахин зарлиг уншаад гавъяатаа авсан даа. Хамаг бие хөшөөд хөл дээрээ ч зогсож чадахгүй болж их сандарч байсан. Манай хамт олон их сайхан. Хүний авъяасыг гаргаж, үнэлж чаддаг. Энэ цолыг авснаас хойш байгаа бүхий л зүйлээ ард түмэн, шавь нартаа зориулна гэж өөртөө тангарагласан.

-“Цагаан сар” дууг та анх ард түмнийхээ хүртээл болгож байсан. Хятад бийрийн нарийн үзүүрээр зураг зурж байгаа юм шиг санагддаг. Одоо хүн бүр дуулах, сонсох дуртай болжээ?

-1988 оны улсын уралдаанд “Цагаан сар “дуу маань нэрд гарч байлаа. Би энэ дуундаа их хайртай. Анх дууны үгийг хүмүүс огт мэддэггүй байсан. Харин ах маань олж өгснөөр дууг амьдруулж, олны сонорт хүргэсэн хүн нь би. Хүрээний Янжиндулам бодит, түүхэн хүн байхгүй юу. Тэр хүний хүүхдүүд нь 1988 онд намайг дуулж байхад манай ээж 90 гарсан хөгшин амьд сэрүүн байгаа гээд надад баярласнаа илэрхийлж билээ. Миний ээжийг магтсан дууг дуулсанд баярлалаа гээд сүйд болсон. Би чинь их хэнэггүй талдаа хүн шүү дээ. Тэр үед уулзъя, хаана байдаг вэ гэж асуугаагүй. Надаас хойш “Цагаан сар”-ыг  их олон хүн дуулахыг сонсоход үг нь засагдсан байна лээ. Энэ жил эмнэлэгт муу хэвтэж байхдаа телевизийн “Гэгээн үдэш” нэвтрүүлэгт оролцож хоёр бадаг дуулсан. Тэр үед бие  их тааруу байсан болохоор унах гээд  л байсан. Гэхдээ л яаж ийгээд хоёр бадаг чадан ядан дуулсан даа. Залуудаа их олон төрлийн дуу сольж байгаад хөгжимчиддөө зэмлүүлнэ. Би чадна гэсэн юмаа чаддаг. Зүрх авчихсан юмаа бол чадахгүй. Өвдсөнөөсөө хойш аргагүй л суучихлаа. Ард түмнийхээ дундаас гарсан ардын сайхан дуугаараа хөглөгдөж явсан цаг маань мартагдахгүй. Тиймээс эрүүл саруул болох л хэрэгтэй. “Би ард түмнийхээ хайраар  эдгэнэ. Цоглог байна шүү” гэж өөртөө үргэлж хэлдэг.  Саяхан би эмчтэйгээ уулзсан, бие яаж байна гэнэ. “Эгч нь их цоглог байгаа. Удахгүй караокед орно доо” гэсэн чинь инээгээд л байсан. Мөн энэ ярилцлагаар дамжуулаад Нэгдүгээр эмнэлгийн дотрын нэгдүгээр тасгийн Цус дотоод шүүрэл булчирхайн эмч Оюундэлгэр, Хишгээ, Нансалмаа болон эмнэлгийг ажилчдад үргэлж баярлаж явдгаа илэрхийлье. Аюулт өвчинд нэрвэгдээд зүдэрч явахад цагаан нөмрөг шигээ сайхан сэтгэл гаргасан ачийг тань эгч нь хэзээ ч мартахгүй гэж хэлье дээ.

П.Наран

http://www.shuud.mn

Хөгжмийн зохиолч, МУСТА Б.Чинбат: Хэдэн сарын турш уйлж, шаналж, бодож, омогшиж байж бүтсэн бүтээлийг маань сонссон хүн болгон Монгол хүн гэдгээрээ омогшиж бахархах болно. Төгөлдөр хуурын яруу эгшгийнхээ хүчээр энэ цаг үеийн урлагийн “Түмэн хишигтэн”-үүдийн нэг болж яваа, Хөгжмийн зохиолч, МУСТА Б.Чинбат удаан хугацаанд сэтгэл, оюунаа чилээсэн орчин цагийн симфони туульсаа үзэгчдэд хүргэхэд бэлэн боллоо. Тэрбээр”Түмэн хишигтэн” төслийг гардан ажиллахдаа олон ч уран бүтээлчийг чиглүүлэн, тэднийг цоо шинэ бүтээлийнхээ түлхүүр утас болгон хөглөжээ. Өнөөдөр Б.Чинбатын “Түмэн хишигтэн” үзэгчдийн өмнө хөшгөө нээж олон хүмүүс баярлан, бахархан, догдлон хүлээж авсан юм. Түүний нүр их хөдөлмөр, авьяас билгийг  Ингээд түүнтэй тайзны ард хэсэг хором хөөрөлдлөө.

 Олон хүнийг  битүүхэн догдлон хүлээлгэсэн “Түмэн хишигтэн” туульсаа ард түмэндээ хүргэж байгаа таньд баяр хүргэе. Энэ сайхан өдрийн сэтгэгдэл үгээр илэрхийлэхийн аргагүй өндөр  байгаа нь мэдээж. Гэвч асуухгүй өнгөрч чадахгүй нь.

-Маш их баярлалаа. Сэтгэгдэл  маш өндөр байна.  Бид бүхэн “Түмэн хишигтэн” симпони туульсаа  яг одоо өлгийдөн авах гэж байна. Гадаа хөгжимүүдээ зоочихсон бэлтгэл ажил  ерөнхийдөө хангагдчихсан болохоор хэдхэн минутын дараа “Түмэн хишигтэн” маань  эгшиглэх болно. Энэ бүтээл надтай хамт амьдрах гэж байгаад туйлын их баяртай байна. “Түмэн хишигтэн”-ээ өлгийдөж авах энэ цагт  тулгар төр байгуулагдсаны 2222, ардын хувьсгалын 92, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 807 жилийн ойтой давхцаж буй нь сайхан байна. Энэ бүтээл бол их түүх, “Түмэн хишигтэн”-ээрээ бахархсан бүрэн хэмжээний симфони туульс юм.

“Түмэн хишигтэн” компани энэхүү симпони туульсыг бичих санал тавихад хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-Анх “Түмэн хишигтэн” компани  энэхүү саналыг тавихад би нэг л зүйлийг ойлгосон.  Би Монгол хүн учраас эх түүхээрээ бахархах сэтгэл юу юунаас илүү төрж байсан. Тийм ч учраас энэхүү туульсыг бичсэнээрээ Монгол хүн гэдгээрээ бахархах бахархал, омогшилыг минь үнэхээрийн дээд цэгт нь хүргэж чадсан.

 -Симфони туульс гэж юу вэ. Урьд нь энэ төрөл манай урлагийн салбарт хийгдэж байсан болов уу?

-Энэ бол нэг  ёсны магтуу юм. Үүнийг  Их Монгол Улс, “Түмэн хишигтэн”-ий тухай бүхнийг өгүүлсэн өгүүлэмж гэж ойлгож болно. Тэр дундаас нэг зүйлийг хэлэхийг хичээсэн. Хэрэв та Монгол хүн мөн бол заавал тайлбар авахгүйгээр “Түмэн хишигтэн”-ийг сонсоод л өөрийгөө болон эх түүхээ мэдрэх болно. Гэдгийг хэлмээр байна. Харин  өмнө нь  ийм туульс хийгдэж байсан эсэхийг би сайн мэдэхгүй байна. Байж магадгүй юм. Гэхдээ энэ бол бидний хийх  ёстой л зүйл гэж ойлгодог.

  -Зохиолыг бичихэд ямар зүйлийг харуулахыг зорьсон бэ?

-Зохиолын эхэн хэсэгт эх хүн хэмээх аугаа том ертөнцийг харуулъя гэж бодсон. Ингээд цаашилбал түмэн хишигтний өөрсдийнх нь түүхийг болон байлдан дагуулалт, ялалт, омогшил, баяр хөөр, гуниг, гутрал гээд бүх зүйл энэ л хөгжимд шингэж чадсан болов уу гэж найдаж байгаа. Энэхүү  төсөл маань найман зууны тэртээх Чингис хааны үеийн түүх, соёл, ахуй амьдралыг өгүүлэх 10 мянган баатрын хөшөөний нээлтэд зориулагдаж хийгдсэн.

 -Бүтээл төрөх агшин, хугацаа гэж байдаг. “Түмэн хишигтэн” бүрэлдэн бий болохоос эхлээд төрөх хүртлээ тантай хэр хугацаанд хамт байв?

-Ерөнхийдөө бүтээлээ бий болгохын тулд бүтэн сарын хугацаанд өөрөө дотор нь орж, тухайн үеийн буюу Их Монгол Улсын аж, ахуй амьдралын дэргэд байгаа мэт, тэр орчинд очсон мэт мэдрэмжээр амьдарсан. Хэдэн сарын хугацаанд шаналж, бодож, уйлж, омогшиж байж бүтсэн бүтээл минь болохоор үүнийг сонссон хүн болгон Монгол хүн гэдгээрээ омогшиж бахархах болно.

 -Хэчнээн уран бүтээлч оролцсон бэ?

-”Түмэн хишигтэн” симфони туульсын хөгжмийг Монголын радио дахь манай улсад байдаг цор ганц том хэмжээний студид Төрийн их найрал хөгжмийн удирдаач, МУСТА Н.Буянбаатартай 70 гаруй үндэсний хөгжимчин, дуурийн театрын 50 дуучинтай хамтран бичсэн.Ийм том хэмжээний үйл ажиллагаанд бүтээсэн үндэсний бүтээл гэж ойлгож болно. Нийтдээ 120 хүний бүрэлдэхүүнтэй “Түмэн хишигтэн”-ийг амилууллаа.

  Ямар ч хүн “Түмэн хишигтэн”-ий нэг болж дүрээ мөнхлөн үлдээх боломжийг олгож байгаа гэдгийг хүн болгон саашааж байна.

- Тийм ээ. Энэ бол хойч үедээ дуурсагдах ба нэг боломж шүү дээ. Бид анх ярилцахдаа үндэсний хэмжээнд өгүүлэгдэх, тэдэнд мэдрэгдэх ийм том бүтээл туурвих ёстой гэдэг дээр санал нийлсэн. Энэ саналаас татгалзах шалтгаан байгаагүй.Би өөрөө монгол хүн. Дэлхий нийт манай усыг аугаа их түүхээр нь таньдаг. Бидэнд түүхээрээ бахархах шалтгаан бий. “Түмэн хишигтэн” компани Чингис хааны морин дэл дээр ташуураа тулаад алсыг ширтэж буй хөшөөг сүндэрлүүлсэн. Энэ бол дэлхийд ганц бүтээл. Түүнтэй адилхан дэлхийд цорын ганц “Түмэн хишигтэн”-ийг магтуу болгон хөгжмөөр амилуулж байгаа. Энэ хөгжим бол их эзэн хааны хөшөөний бэлд 10 мянган цэргийн бүтээн байгуулалтын нээлтэд зориулсан. Тэнд бий болсон түмэн хишигтнүүд олон зүйлээрээ давуу талтай.

Жишээлбэл, манай олны танил урлаг, спортын хүрээнийхэн гэлтгүй жирийн иргэд ч хайртай аавыгаа, ахыгаа, өвөөгөө дүрслэн нүүр царайг нь бүтээх боломжтой. Тэр 10 мянган цэрэг жирийн иргэдийн өвөг дээдсийн дүрээр амилах гэж байгаагаараа онцлогтой.

 -Таны хувьд хилийн чинадад багагүй хугацаанд ажиллаж амьдарсан. Эх орондоо ирэхэд сэтгэлд юу хамгийн түрүүнд бодогдож байсан бэ?

-Айл бол айл шүү дээ гэдэг үг байдаг даа. Ямар ч өндөр хөгжилтэй улс орон байлаа гэхэд өөрийн эх орныг орлож чаддаггүй юм билээ. Тийм ч учраас эх орноо, элэг нэгт Монголчуудаа  үнэхээр их санадаг юм билээ. Эх орны үнэ цэнэ, Монгол хүн байхын учир утгыг хүний газарт байхдаа илүү их мэдэрсэн. Маш их урам зориг, сэтгэл хөдлөлтэйгээр эх орондоо газардаж байсан. Миний хувьд урлагийн хүн учраас  утгаараа энэ салбараа харвал үзэгчид маань илүү их мэдрэмжтэй болжээ. Хөгжим сонсох дуртай, хөгжмийн бүтээлд хайртай болжээ гэж надад ажиглагдаад байгаа. Угаасаа Монголчууд дууч хуурч ард түмэн. Урлагийн мэдрэмж хэн бүхэнд л байгаа. Тийм учраас цаашид улам сайн бүтээл гаргахын тулд хичээж явна. Миний Америк явсан гол зорилго уран бүтээлийн хувьд өсч дэвжих, хамгийн чухал нь өөрийгөө олж харъя гэсэн бодол байсан. Тэр хүсэлдээ ч их хөтлөгдсөн. Яахав, тэнд очоод чамгүй амжилтын эзэн боллоо. Гэхдээ хүн ямар сурч дуусах биш. Цаашид улам сайн уран бүтээл туурвиж, сэтгэл хангалуун сайхан амьдрахын төлөө хөдөлмөрлөнө.

 -Яруу найрагч хүн  баярласан, гунигласан үедээ шүлэг бичдэг гэдэг. Үүнийг онгод орох гэж тайлбарладаг. Харин хөгжмийн зохиолч хүний онгод ямар үед ордог вэ?

-Онгод гэж үнэхээр байдаг. Байдаг гэдэгт нь ч би итгэдэг. Миний хувьд гадаадад их олон жил амьдарсан учраас Монгол хүн байгаль дэлхийтэйгээ дасан зохицож чаддаг юм байна гэдгийг ойлгосон. Онгод гэдэг бол тухайн үед төрөх ер бусын мэдрэмж. “Их хааны аравт” гэж энэ киноны хөгжмийг маш их огшиж бичсэн. Тэр үеийн олон баатрууд болон их хаанаараа бахархаж, сэтгэл зүрхэндээ тэр хүмүүсийг амилуулж бичсэн гэж болно. Энэ үеийг би онгод орох гэж хэлнэ. Би өөрөө ингэж боддог. Хүмүүст хэрхэн хүрэхийг би мэдэхгүй байна. Хүн бүхэн өөрийн ертөнцөөрөө л энэ хөгжмийг мэдрээсэй гэж хүсч байна. Заавал энэ хөгжмийг кинотой холбоод байх шаардлагагүй. Хайртай хосууд нэгийгээ санахдаа ч энэ хөгжмийг сонсч болно. Миний хувьд улирал цаг уурын ялгаа онц мэдрэгддэггүй. Дөрвөн улирлын турш хүний сэтгэл хувьсч, өөр өөр болж байдаг. Харин энэ улирлуудын онцлогоос шалтгаалж онгод хийморь маань сэргэдэг гэж болно. Жишээлбэл “ЭМОУШН” хамтлагийн “Шинэ жил” гэж дуу бий. Энэ дууг би өвөл бичсэн. Сүүлд “Талын монгол” дууг УГЗ Л.Балхжав ахтай хамтран бичиж МУГЖ Т.Ариунаа дуулсан. Энэ дууг их сайхан зуны цагт бичсэн байх жишээтэй. Тиймээс надад заавал хавар намрын улиралд бичнэ гэх ойлголт байдаггүй.

-Таны аялгууг нь зохиосон “Талын монгол айл” дууг сонсохоор өөрийн эрхгүй хөдөө явмаар санагдах нь бий. Энэ хөгжим бичигдсэн түүхээс сонирхуулаач?

-Үүнийг сэтгүүлч болгон л асуудаг юм.Би энэ дууг Америкт байхдаа бичиж байсан. Тийым ч учраас яг Монголдоо, тэр тусмаа хөдөө байгаа юм шиг төсөөлж бичсэн.Энэ дуунд манайхан их хайртай юм билээ. Бүр Өвөрмонголчууд хүртэл сонсох дуртай. Миний хувьд зөвхөн хөгжмийг нь л хийсэн. Балхаа ах шүлгийг нь мундаг бичиж, Ариунаа сайхан дуулсан учраас хүмүүст илүү сайн хүрсэн гэж боддог. Ер нь тэгээд уран бүтээлчдийн сэтгэл шингэсэн бүтээл хүний сэтгэл хүрч мөнхөрч үлддэг шүү дээ.

-Таны бага насны тухай асуухгүй өнгөрч чадахгүй нь. Таны хувьд  урлагийн гэр бүлд төрж, өссөн болохоор урлагтай багаасаа холбогдсон байх.

-Би урлагийн гэр бүлд төрсөн. Миний ээж, аав, эгч гурав хуучнаар ҮДБЭЧ-д насаараа ажиллаж, тэнд амьдралаараа холбогдсон хүмүүс. Багаасаа зууны манлай дуучин Н.Норовбанзад, П.Адарсүрэн, Л.Мөрдорж нарын мундагуудын бүтээж туурвихыг харж өслөө. Энэ миний амьдралд ихийг өгсөн шүү. Бага насаа ардын хөгжимтэй уяж өнгөрөөгөөд долоотойгоосоо сонгодог хөгжмөөр хичээллэсэн. Ингэж анх хөгжмийн аялал маань эхэлж байлаа. Ингээд дэлхийн сонгодог хөгжмийн бүтээл болон зохиолчидтой танилцсан. Сонгодог хөгжмөөр дамжсаныхаа дараа рок поп хэмээх их айлд хөл тавьсан юм. Энэ бол миний анхны хамтлаг “Никитон” байгуулагдаж байсан үе. Бид “Хос хунгийн дууль”, “Цамцаа тайл” зэрэг олон сайхан дуунуудыг сонсогч, үзэгчдэд хүргэж байлаа. Харин одоо биеэ даагаад өөрийнхөө уран бүтээлээ туурвиад явж байна. Миний урлагийн хүн болсон замнал гэвэл товчхондоо ийм.

- Таныг хараад байхад их гүндүүгүй дуугай хүн шиг санагддаг. Та өөрийнхөө зан чанарыг тодорхойлвол

-Надад юу ч тохиолдож байсан би  ямар ч үед өөрийнхөөрөө л байдаг. Энэ нь нэг талаараа гэр бүлийн хүмүүжил байх. Бас үе үеийн багш нарын маань надад хэлж зааж сургасан сургаал юм болов уу гэж боддог . Миний хувьд хүнтэй их найзархаг. Тийм ч учраас их  олон найзтай. Дэм дэмэндээ гэдэг шиг сайхан найзууд нэгэндээ үргэлж түшиг болж явдаг. Хүнтэй нээлттэй чөлөөтэй харилцахыг эрхэмлэдэг. Ер нь би тоолж барамгүй олон найзтай хүн шүү. /Инээв/  Өөрөөсөө ахмад хүнийг үргэлж хүндэлж хайралдаг. Энэ л миний гол зарчим байх даа. Тэгээд хөдөлмөрч байхыг өөрөөсөө үргэлж шаардсаар ирсэн. Цаашид ч тийм байна гэж боддог. Залуу хүнд залхуурал байна гэдэг эмгэнэл. Тийм ч учраас хийж бүтээх насандаа л хөдөлмөрлөхгүй бол хэрэг нь өнгөрсөн үед хичээгээд ч бүтэхгүй шүү дээ.

-Таны бүтээлийг хүмүүс өөрийн тань бодож бичсэнээс огт өөрөөр хүлээж авсан тохиолдол байдаг уу?

-Би хөгжим бичихдээ их боддог. Ийм хөгжим бичвэл хүний сэтгэлд ингэж хүрнэ дээ гэж бодолгүй яахав. Гэхдээ миний хувьд уран бүтээл гэдэг хүний сэтгэлээс цаанаасаа л төрдөг. Ая аялгуу бүгд сэтгэлээс өөрөө урсан гардаг. Үүнийг бүтээж туурвидаг хүмүүс мэдэх л байх. Миний хувьд цаанаасаа л гардаг юм. Тэгэхээр тэр зүйл сонсогчдод тэр хэвээрээ л хүрдэг байх. Би одоо боддог л доо. Үнэхээр Л.Мөрдорж, Э.Чойдог, Ц.Намсрайжав нар бидний ярьдгаар жинхэнэ “од” хүмүүс байжээ гэж. Тиймээс энэ хүмүүсийг харж суралцаж байсандаа маш их баярладаг. Одоо миний хөгжмийг хүмүүс сонсоод өөрсдийнхөөрөө үнэлж байна гэдэг бол энэ мундаг хүмүүс болон багш нараасаа олж авсан мэдлэг авъяасаа ашиглан бичиж байгаатай л холбоотой.

Нэртэй хөгжмийн зохиолчид бор дарсанд дурлах нь цөөнгүй байдаг. Та үүнд ямар бодолтой явдаг вэ?

-Тэр бол тухайн хүнээсээ л шалтгаалдаг зүйл шүү дээ. Миний хувьд архи амсдаггүй.

.-Таныг аав болох тэр мөчдөө нэг хөгжим бичсэн. Тэр дуугаа өөрийнхөө эхнэр болох “Эмоушн”-ы Сарнайгаар дуулуулна гэх мэдээлэл сонссон.

-Түүнийг дуу болгож хараахан амжаагүй байгаа. Тэр аялгууг эхнэрээ төрөх гэж байхад эмнэлэг рүү явж байхдаа зохиосон юм л даа. Мартчих гээд байхаар нь утсан дээрээ аялж хадгалаад дараа нь бүрэн хэмжээгээр нь бичсэн. Уран бүтээлийн санаа хэзээ ч ороод ирж болдог. Харин түүнийг алдахгүй байх нь чухал байдаг юм билээ.Тун удахгүй дүү болгож гаргана.

Уран бүтээлийнхээ хажуугаар “Sweetymotion” хамтлагийн продюссерээр ажиллаж байгаа. Өнгөрсөн хугацаанд тус хамтлагаас хоёр ч гишүүн өрх тусгаарласан шүү дээ. Сүндэрээ, Болороо хоёр гэр бүлтэй болоод ч юмуу хувийн уран бүтээлдээ анхаарах гэх мэт ямар нэгэн өөрчлөлт гарвал яах вэ?

-Тэрийг би биш  өөрсдөө л шийднэ. Би тэднийг уран бүтээл рүү нь чиглүүлж гарыг нь ганзаганд, хөлийг нь дөрөөнд хүргэсэн гэж боддог. Тийм болохоор цаашид хамтлагаа яаж авч явах нь тэд нараас шалтгаална. Миний хувьд, бүсгүйчүүд маань хамтлагаа хэзээ ч орхихгүй, уран бүтээлээ үргэлжлүүлэх байх гэж боддог. Эмэгтэй хүнд баймааргүй гайхамшигтай дайчин чанар, эрч хүч тэдэнд байдаг учраас би итгэдэг. Ийм хамтлаг Монголд байтугай дэлхийд ч байхгүй шүү дээ. Охидын хамтлаг удаан хугацаанд тарж бутрахгүй, оршин тогтоно гэдэг хэцүү. “Sweetymotion” хамтлагийнхан урлагаар хөглөгдөж, багаасаа үерхэж нөхөрлөсөн найзууд учраас 16 жил хамт байж чадсан. Тэгэхээр урлаг хүнийг ямар их тэвчээртэй, мэдрэмжтэй, хүн чанартай, илэн далангүй болгон хүмүүжүүлдэг нь эндээс харагдаж байна. Давуу тал ч олон бий.

Чинбаа дахиад нэг тийшээ явчих вий гэсэн зовнил олон хүнд байдаг. Та удаан хугацаагаар дахиад гадагшаа явах тухай бодож байна уу? 

-Зөвхөн Монголдоо. Би одоо хаашаа ч явахгүй. Монголдоо бүрмөсөн ирсэн гэж болно. Эх орондоо өөрийнхөө хийж чадах бүхнээ зориулна. Миний авьяас чадал эх оронд минь ямар хэрэг болох вэ, тэр бүхний төлөө л зүтгэнэ дээ.

Ярилцсанд баярлалаа. Таньд уран бүтээлийн өндрөөс өндөр амжилт хүсье.
З.Одончимэг

http://www.inet.mn

Нийтэлсэн: 2013-07-23 10:25:05

Д.ЖАВХЛАН 

Монголчуудоронзайнгайхамшигтсэтгэлгээтэйардтүмэнбилээ. Энэхүүсэтгэлгээнийнэгилрэлболхайчилбарынурлагюм. Хайчилбараар “хорвоогамилуулдаг” уранбүтээлч “ОрчлондундсургуулийндүрслэхурлагийнбагшЧ.Уранчимэгийнурландзочилж, түүнтэйярилцлаа.

-Тахайлчилбарынур­лагтайхэзээнээсхолбогд­сонбэ. “Уранхайчилбар” гэсэнномхүртэлгаргасанбайсан?

-Цаасанхайчилбарболминийхобби.  Хайчил­барынаргатехнологийголонжилийнхөдөлмө­рийнхөөүрдүнгээрбо­ловсронгуйболгожөнгөр­сөнжилномгаргасан. Цаасанурлалхүнийбаруунтархийгхөгжүүлдэг. Манайдугуйланд  сурал­цажбуйхүүхдүүдзурах­гүйгээрхайчилдаг. Ингэс­нээртухайнхүүхдийнсэт­гэнбодохавьяасыгхөг­жүүлэхсайнталтай.

-Таболовсролынсал­бартхэддэхжилдээажиллажбайнавэ?

-Би  ХэнтийаймгийнБиндэрсумаас 30 жилийнөмнөажлынгараагааэх­лүүлсэн. ТэгээдМонго­лынхүүхдийнордондбол­догбагшшавьнарын  үзэс­гэлэндхоёрчудааорсон. Тэрүед  Урланбүтээхтөвийнзахиралнамайгдуудаадбагшааравсанюм.

-Тэгээддараань “Орч­лон” сургуульдорсонуу?

-”Орчлон” сургуульдирээдзургаанжилболжбайна. Хүнийсонирхолуйгагүйхөдөлмөрхэзээнэгэнцагтөөртхэрэгбол­доглюмбайна. Эндирээдбиолонхүүхдэдөөрийнхөөсурсан, мэдсэнзүйлийгзаажсургажбайгаадаабаяртайбайгаа.  Дугуй­лангийнмааньхүүхдүүдбүгдавъяаслаг, гарынуртайхүүхдүүд.

-Ерньэнэцаасанхайчилбархаана, хэзээанхүүссэнюмбэ. Мон­голчуудхэдийнээсэхэлжхөгжүүлсэнюмбол?

-XVII зуундФранцын 16 дугаарЛюдовикван­гийндэргэдалбахашижбайсанЭтьендеСилуэтгэххүнүлмэдэхшогзурагзурсангэдэг. Энэүеэссүүдэрзурагүүссэнбөгөөдхайчилбарүүссэнгэлцдэгюм. Харинмонголчуудэртнээсохидууддаахув­цасболонгутлынхарааныхээгэсгэхаргыгзаадагбайсан. Энэньцаасанхайчилбархөгжихбаснэ­гэнсуурьболжбайсанбайх. 

-Зурахгүйгээрхайчлахньхэцүүбишүү. Анхэхлэнсуралцажбайгаахүнарайхялбараргаарэхэлдэгбиз?

-Анханшатнысурагч­дадзурагтайхайчилбарыгэсгүүлдэг. Дарааньөөрөөрньзуруулаадхайчлуулдагюм. Ингэснээртухайнсуралцагчдараадараа­гийнэлментийгзураггүй­гээрхайчилдагболно. Мон­голчуудзурах, хайлч­лахавьяастайардтүмэн. Манайдугуйландсурчбайгаагурваннастайхүү­хэдзурахгүйгээрхайчил­даг. Анхзурагтайхайчил­барнэхдэгбайсанболхоёрдолоохоногийндараасур­чихсанзураггүйцаасандээрянзбүрийнамьтанэсгээдтолгойөндийхзав­гүйсуужбайдагюм.    

-Анхлансуралцагчидямархайчилбарыгсонир­хожбайна?

-Хүүхдүүдуншсанном­ныхообаатруудынзур­гийгхайчлахдуртайбайдаг. Баганасныхүүх­дүүдөнгөтцаасаарамьтанхийхдуртайбайдагболахлахангийнханхарца­гаанцасаароронзайгтус­ганилүүнарийнурчадваршаардсанзүйлхийжбай­на. Охидуудихэвчлэнхээугалз, цэцэг, эрвээхэйхийхсонирхолтойбайдагболхаринхөвгүүдчонындүрсийгүнэхээргайхал­тайхийдэгшүү.

-Уранбүтээлчидихэнх­дэээхэлсэнбүтээлээдуусгажбайжсанааньамардаг. Хайчилбарбасадилханбайх. Ерньэнэурлагаархичээллэсэнийдавууталюувэ?

-Манайсургуульдма­те­матикболонхэлнийсур­галттүлхүүордог. Хай­чилбараархичээллэсэнхүүхдийнанхааралтөвлө­рөлтдээдзэргээражилла­даг. Манайдугуйлангийнхүүхдүүдбарьсанажлын­хааардньгарчбайжсанааньамардаг.

-Танайшавьнаролоншагнал, урамшуулалтайюм. Ямарямартэмцээнуралдаандоролцсонбэ?

-2010, 2012 оны “Шил­мэлзагвар”-ынуралдаа­ныГранпришагналыгманайсургуулийндолду­гаарангийнсурагчхүүавсан. МөнЯпонулсадболсонзургийнуралдаандИдэршавьмааньамжилттайоролцожтү­рүүлсэн.  

-Цаасанурлалаархий­сэнзүйлээдотныхэннэгэндээбэлэглэвэлзү­гээрюмшигсанагдлаа?

-Тиймшүү. Би “Эрд­мийнөргөө” цогцолборынхүүхдүүдэдоныөмнөхөнхичээлзаасанюм. Тэдшинэжилээрсургуу­лийн­хаазаалыг “Цасаншир­хэг” хайчилбараарчимсэнбайналээ. Үүнээсөмнөжилжилийншинэжилээсурагчдаасхураасанмөн­гөөрчимдэгбайсангэсэн. Тэднэгбоодолбичгийнцаасаарзаалдүүрэнчимэглэлхийснээрэдийнзасгийниххэмнэлтгаргасанбайгааюм.

http://www.zuuniimedee.mn/Show.aspx?category=17&code=1271